З пляцоўкі Вікіпедыя.

Янка Запруднік, да 1946 Сяргей Вільчыцкі (нар. 9 жніўня 1926) - беларускі грамадска-палітычны дзеяч, гісторык, палітолаг.

Жыццяпіс

Сяргей Вільчыцкі нарадзіўся ў мястэчку Мір на Карэліччыне, калі гэтая частка Беларусі была пад уладай Польшчы. Бацькі, настаўнікі па адукацыі, гаспадарылі на зямлі. Паасля далучэння Заходняй Беларусі да БССР сям'я Вільчыцкіх падлягала высылцы ў Сібір, але гэтаму перашкодзіў напад нацысцкай Германіі на СССР.

У гады нямецкай акупацыі Сяргей Вільчыцкі закончыў у Міры пачатковую школу (1942), затым у Баранавічах - прагімназію і тры курсы (з чатырох) гандлёвай школы (1943-44). Належаў да Саюза беларускай моладзі. Набліжэнне савецкай арміі да Баранавіч вымусіла Сяргея Вільчыцкага да адыходу ў Германію: ён запісаўся ў дапаможную службу нямецкай авіяцыі (Luftwaffehelfer). За месяц да капітуляцыі Германіі быў пераведзены ў дывізію "Беларусь" (пад камандаваннем Францішка Кушаля), якая напрыканцы красавіка 1945 перайшла ў Баварыі да амерыканцаў. Да траўня 1946 знаходзіўся ў лагеры ваеннапалонных у амерыканскай зоне акупацыі.

Сяргей Вільчыцкі пасля палону прыехаў у беларускі лагер для перамешчаных асобаў у Рэгенсбургу, які ў ліпені 1946 быў пераведзены ў Міхэльсдорф. Як былому ваеннапалоннаму атрымаць статус перамешчанай асобы яму было немагчыма, таму давялося "згубіць" дакументы, з якімі яго адпусцілі з амерыканскага палону, і ўзяць прозвішча Яна Запрудніка з Вільні, што па нейкай прычыне пакінуў лагер. З гэтага часу Сяргей Вільчыцкі стаў Янкам Запруднікам, захаваўшы гэтае прозвішча на ўсё жыццё.

У лагеры дзейнічала Беларуская гімназія імя Янкі Купалы, якую Янка Запруднік скончыў у 1947. У студзені 1948 ён выправіўся ў Вялікабрытанію, дзе працаваў на шахтах цэнтральнай Англіі. Удзельнічаў у грамадска-культурнай нацыянальнай працы, выданні часопіса беларускай моладзі "Наперад!", далучыўся да дзйнасці Згуртавання беларусаў у Вялікай Брытаніі.

Неўзабаве Янка Запруднік атрымаў стыпендыю з Ватыкана, дзякуючы гэтаму, у 1950-54 набываў вышэйшую адукацыю на гістарычным факультэце Лювэнскага універсітэту (Бельгія). Навучанне сумяшчаў з удзелам у грамадскай, культурна-асветніцкай працы беларускай грамады. Быў адным з арганізатараў беларускага маладзёжнага руху, у 1953-54 навучальным годзе старшыня Беларускага студэнцкага згуртавання ў Лювэне, стаў адным з ініцыятараў аднаўлення часопіса "Наперад!" і яго аўтарам. За гады навучання наведаў шэраг краін Заходняй Еўропы.

Пасля заканчэння універсітэта з адзнакай Янка Запруднік прыняў прапанову Амерыканскага камітэта вызвалення ад бальшавізму (ад 1956 - Амерыканскі камітэт вызвалення) і ў верасні 1954 пачаў працаваць журналістам беларускай секцыі радыёстанцыі "Вызваленне" ў Мюнхене, у ліку беларускіх замежных навукоўцаў улучыўся ў працу Інстытута вывучэння СССР. У 1957 Янка Запруднік пераехаў у ЗША, дзе працягваў працу ў Нью-Йорку да 1991 на той жа радыёстанцыі (ад 1964 - "Свабода"). У 1969 г. у Нью-Йоркскім універсітэце абараніў дысертацыю і атрымаў ступень доктара гістарычных навук. Выкладаў гісторыю Расіі і СССР у Квінскім каледжы Нью-Йорскага гарадскога універсітэта (1970-1975), гісторыю і сучасную палітыку Беларусі ў Калумбійскім універсітэце (1994).

Творчая і навуковая дзейнасць

Навуковая дзейнасць і публіцыстыка Янкі Запрудніка прысвечана гісторыі Беларусі, жыццю беларускага народа.

Яго высновы адрозніваліся ад канцэпцыі гісторыі беларускай дзяржаўнасці, якая існавала ў БССР. У працах "Савецкія канцэпцыі гісторыі Вялікага Княства Літоўскага" ("Запісы", 1974, кн. 12) і "Дзяржаўнасць Беларусі ў дасавецкую пару" ("Запісы", 1977, кн. 15) аспрэчваецца сцвярджэнне савецкіх гісторыкаў аб тым, што беларускі народ упершыню прыступіў да стварэння сваёй дзяржавы толькі пры савецкай уладзе. Янка Запруднік падкрэсліваў, што Першы Усебеларускі з'езд - важная веха дзяржаўнага будаўніцтва, разглядаў абвяшчэнне БНР як акт аднаўлення беларускай дзяржаўнасці, паказваў уплыў беларускага нацыянальнага руху на ўтварэнне БССР, якая ўзнікла ў процівагу БНР. Апублікаваў у доказ гэтага дакументы і матэрыялы З'езда ("Запісы", 1963, кн. 2; 1964, кн. 3; 1964, кн. 4) і разам з Томасам Бэрдам - Устаўныя граматы БНР ("Запісы", 1975, кн. 13).

У шэрагу артыкулаў "Беларускага зборніка" (1956, кн. 4; 1957 кн. 8; 1958, кн. 9; 1959, кн. 10), "Belorussian Review" (1956, no. 3; 1957, no. 4-5; 1958, no. 6; 1957, no. 7) і інш. публікацыях зроблена выснова аб "чужым" паходжанні бальшавізму на Беларусі, завяршэнні канфлікту 1920-х гадоў "паміж беларускімі нацыянал-камуністамі і расейскімі бальшавікамі" масавымі неабгрунтаванымі рэпрэсіямі ў 1930-я гады, ператварэнні КПБ у правінцыяльную арганізацыю КПСС. Крытыкуецца нацыянальная палітыка КПСС і КПБ, ігнараванне нацыянальных беларускіх інтарэсаў, фармальнасць суверэнітэту БССР, абсалютная залежнасць ад партыйна-дзяржаўнага кіраўніцтва СССР.

Бібліяграфія

1. Гістарычныя і культурныя асновы беларускай нацыянальнай свядомасці // Спадчына. - 1992. - № 2.
2. Беларусь на гістарычных скрыжаваннях (Belarus: At a Crossroads in History, 1993). - Мн., 1996.
3. Гістарычны слоўнік Беларусі (Historical Dictionary of Belarus, 1998)
4. Палітычнае змаганне за Беларусь у царскіх Дзяржаўных думах (1906-1917 гг.) // ARCHE. 2009. № 1/2.

wikipedia