набить руку навытырыцца, спрактыкавацца
[Барадач:] Тут ня ўслужыш, я ўжо спрактыкаваўся, было ўсяго. У. Галубок.

навострить уши наставiць вушы
Я наставiў вушы i слухаў так пiльна, што не прапусьцiў нi слова. П. Беларус.

на глазах на ваччу
Божа мой, — казала мацi, — хоць сынок i добры, але ўсё ж не на ваччу. У. Галубок.

на голодным пайке безь нiчым нiчога
[Лоўчы] пратрымаў нас да вечара безь нiчым нiчога, а пад вечар загадаў дроў
нарубаць. Ф. Багушэвiч.

надрывать животики урываць бакi
Любiла паненка гэтага дурня, i ня раз [мы] сьмеху мелi зь яго – аж бакi ўрывалi.
Ядвiгiн Ш.

надуць губы наставiць лупы

на закате дней на схiле веку

найти общий язык 1. (найти общую тему) разгаварыцца, разгаманiцца
Селянiн: Сьмярдзюх, пайшоў ты вон! Я безь цябе з гэтым панiчом разгаваруся.
К. Марашэўскi. Мiравы судзьдзя быў у нашым участку немец i надта цяжка было зь iм
разгаварыцца. Ядвiгiн Ш. Кажуць мужык дык анучка, вось не! — ён зь якiм хочаш
панам разгаманiцца. У. Галубок.
(найти согласие) зьмеркавацца
Здаецца, прыйшоў бы, пагаварыў бы, калi шкода – зьмеркавалiся б. Кожнаму шкода
нямiла. А. Язьмен.

на корню на пнi

наложенный платеж накладная плата
Я паслаў Вам сьпiс кнiг, каб Вы выслалi мне накладною платаю. М. Арол.

намять бока наламаць (нагрэць) бакi, параўнаць плечы, выбiць
Стораж: Я яму [прыяцелю жонкi] бакi наламаў. У. Галубок. Нагляднiк: Мала таго,
што тут [бедаку] бакi нагрэлi, яшчэ чэрцi ў чыстцы грэць будуць. У. Галубок. Цiхон
хацеў чалавеку плечы параўнаць, але той кiнуўся ў плач, стаў прасiцца, што ён нiчога
ня вiнен, i Цiхон раздумаўся. Я. Шпэт. Калi трэба было каго выбiць дзе на кiрмашы, — слыў Аўхiм. В. Ластоўскi.

на ноч глядя процi ночы

на отшибе (жить) на аднасельлi
Праўда i тое, што ў кожнай вёсцы, часьцей на аднасельлi, зладзеi знаходзяць
прытулак. Наша Нiва, 1909, 10 вер.

на предмет (чего) узглядам (чаго)

на протяжении многих лет праз цэлыя гады
Вось i прыходзiцца праз цэлыя гады недаядаць, каб акуратне аддаваць у банк тыя
выплаты i ня страцiць зямлi. Наша Нiва, 1907, 12 кастр.

на самом деле узапраўды, напраўду, насамрэч 

на смарку на глум
Грошаў трэба многа, а дай Божа, каб не пайшлi на глум. К. Сваяк.

настоятельная необходимость пiльная патрэба, канечная патрэба
Таковых бы цяпер на ўсех рускiх землях вельмi пiльная патрэба. С. Будны. Бяда толькi,
што Вiльня, як i ўвесь наш край, сьпiць мёртвым сном, i цяпер, бадай, ня вельмi
шмат каму ёсьць канечная патрэба ў яе езьдзiць. А. Уласаў.

не ахти не завiдна (-ы), не самавiта (-ы)
Урадзiла сёлета не завiдна; бульба найгорш: i малая i пагнiла. Наша Доля, 1906, 27
вер. Вясна хароша для паэта, цi, як там кажуць – песьняра. Для хлебароба ж будзе
гэта несамавiтая пара. Стары Улас.

не в духе не ў гуморы

не велика беда такой бяды
Вечная засень глушыла маладыя ўсходы. Ды такой бяды: ён [дуб] меў толькi адну
думку, каб як-небудзь зьнiштожыць ненавiсных суседзяў. У. Галубок.

не в ладу ня ў згодзе

не в лоб, так по лбу ня кiям, дык палкай
Выкуп нiбы даравалi, а за тое […] у другiм […] падбавiлi, i выходзiць: ня кiям, дык
палкай! Наша Доля, 1907, 27 вер.

не впервой не першыня
Дома яго [Рыгора] не шукалi. «Зьнiк – найдзецца. Не першыня», — казалi бацькi.
У. Галубок. Не першына: калi шанцуе, то i Халiмон танцуе, а iншаму: куды нi кiнь,
усюды клiн. Ядвiгiн Ш.

не в своём уме ня ў радзе, звар’яцелы; непрытомны

не в себе непрытомны

не все дома клёпкi не стае

не в силах нязмога, ня дам рады, няма змогi (рады)
Бачыць матка, што нязмога, сын не застаецца, дае рэшты й шчэ з працэнтам i да
бойкi прэцца. А. Паўловiч. Я i за вушы [сьвiньню], я i за хвост, а яна ўсё глыбей едзе [ў
балота]. Бачу: адзiн ня дам рады. Ядвiгiн Ш. [Лявон:] Калi цябе прыцiсьне горкая
доля, калi табе будзе вельмi цяжка жыць, што i змогi ня будзе вытрымаць, ня жалься
нiкому. Ядвiгiн Ш. Ждаць моўчкi больш ужо нязмога. К. Калiноўскi.

не в состоянии (быть) не патрапiць, ня мець змогi, нядуж
[Цiмох:] Жакеты шыць мы не патрапiм, бо мы абодва ш‘ем мяшкi. А. Паўловiч.

не в строку ня ў лад
А я так яму рад, што не зусiм у лад, пад громку яго дуду у жалейку павяду. Альбом
А. Вярыгi-Дарэўскага.

не к месту не дарэчы

нелёгкая меня дёрнула надало мне лiха, чорт мяне падбiў
I надало мне лiхачка зачапiць яе. Што тут было! Дамэйкi.

не отрывая глаз не зьмiгнуўшы вокам
I стаяў бы, здаецца, чалавек i глядзеў бы на гэту пекнасьць прыроды, на яе
зьяўленьня, хоць бы ня пiўшы i ня еўшы, цэлыя днi i ночы не зьмiгнуўшы нiкуды
вокам!.. Ц. Гартны. 

не по вкусу не пад нораў
Хлопцы сабралiся, мысьлямi зышлiся, камусь гэта не пад нораў прыйшлось: i iх
пахапалi, розна разагналi. К. Каганец.

не под силу нязмога

не по карману не да падняцьця

не по себе нiякавата

не промах вуда
Праўда, хлопец – вуда: ведама, сусьветная дворная штука, — на язык, дык, пэўна,
нашага б Мурзу аббрахаў. Аляхновiч-Чэркас.

не ровён час чаго добрага
Сьпiна [ў злодзея] нi сабе паглядзець, нi людзям паказаць, бо, чаго добрага,
дачуюцца. У. Галубок.

несметное количество незьлiчоная рэч, незьлiчоная моц
[Падданыя пана Антонiя] дзерава дубiны i бярэзiны на кольле годнага […], хворасту
незьлiчоную рэч рознымi часы парубалi. Акты 1603 г. Вянкоў найдаражэйшых з
устужкамi розных колераў звалена на той гроб незьлiчоная моц. I. Пiлiпаў.

нести ахинею несьцi нiсянецiцу, малоць лухту, трэлiць
[Воўк:] Пакiнуць [нораў]? Во здурэла баба! Якую […] нiсянецiцу нясе! М. Косiч.

нет, как нет як няма, так няма
Сабралi стральцоў, палiцыю, нагналi народу, пайшлi розыскi, а Данiлы, як няма, так
няма. К. Каганец.

нет и в помине анi (няма) знаку, анi (няма) званьня
Ужо добра вечарэла – сонца анi знаку; над зямлёй плыў блеск, як скурка пячонага
раку. А. Паўловiч. Андрэй Аўсянiк паказваў перада мною, возным, i стараною
шляхтаю ручнiцу пташую ўсю аббiту, ложа пашчпана ў штукi, а замку i знаку не было,
адна рура застала. Акты 1603 г. Манаполькi, расьпiўныя — усё лiха, усё зло! I
тракцiры, i пiўныя – каб iх духу не было. Стары Улас. 

не трудное дело невялiкая рэч
Селянiн: Гэта ж невялiкая рэч – пераз гадзiну маўчаць. К. Марашэўскi.

не тут-то было не туды тое, дзе там; (бесполезно) няма рады
[Беларус:] «Ня хочама, значацца, вашага болей знаць сяброўства!» Але не туды тое:
лапцi анi слухаць, анi думаць ня хочуць. Я. Лабатрос. Лукашыха як ня чуе [суседкi], як
пасьлеплi вочы, перарваць сваю размову нiзашто ня хоча. Дзе там! Чорта! Надта
моцна плёткамi занята. А. Паўловiч.

нечего сказать няма што
[Астраном:] Добра то добра, няма што; але мы лепш у садку высьпiмся. У. Галубок.

не чета не раўня
Дзед яшчэ i ня пробаваў, а ўжо кажа: «Зразу чуваць, што бульба не раўня маёй».
У. Галубок. 

ни бельмеса нi кляпа
А сам анi кляпа не панiмаю. П. Беларус.

ни в какую 1. (нет желания) анi блiзка, анi руш, анi ў той бок, анi туды тое
Поп нi блiзка: Годзе клянчыць, ты ня знаеш меры. А. Паўловiч. Сьпярша гулякi анi блiзка,
але нешта пашаптаўшыся, — згадзiлiся. У. Галубок. Мар’янка анi блiзка: i слухаць нiкога
ня хоча. Аляхновiч-Чэркас. Раве скацiна, аж на сьцяну лезе, а з хлява анi руш. Ядвiгiн Ш.
Мы ўжо ўсё ладзiм ды падладжваем, а можа ён [Хведар] апамятаецца […] але ён анi ў той
бок. Аляхновiч-Чэркас. На мяне населi – жанiся. Я анi туды тое, за дзеўкамi цягацца я
любiў. Л. Гмырак.
(нет возможности) анi рады, анi зь якога боку
Там вецер, як дасьць, дык бяз лодкi анi рады! К. Каганец. Усякiх лекаў, зёлак, мазi пераспрабавалi; цёрлi, дзёрлi, скрэблi, рвалi, мазалi i клалi – анi рады. А. Паўловiч. Палажыць грошы, — казаў ён [падарожны], — было дужа лёгка, а назад узяць – анi зь якога боку. П. Беларус.

ни жив ни мёртв бяз духу, нi на тым сьвеце нi на гэтым
[Цiкавы], хоць быў i сьмелай натуры, зусiм бяз духу у хату панёсься, мароз пачуўшы
на скуры. Стары Улас. Бег [злодзей], ня помнiў куды, азiрнуўся толькi тады, як бяз
духу прыпёрся ўжо к нечай пярэплацi. У. Галубок. А я, брат, анi дзю-дзю… Стаю нi на
тым сьвеце нi на гэтым, — нiчога ня вiджу, нiчога ня знаю, толькi i чую, як дзядзька, цi
яшчэ там хто: трах! Трах!.. П. Беларус.

ни за что ни про што бяз дай прычыны (рацыi)
Празь дзён два цi тры […] Панас бяз дай рацыi прагнаў i парабка Лявона. К. Лейка.

ни зги (не видно) як у жменi (цёмна), хоць калi (прапары) вока
Цяпер купец мусiць з грашыма ў кiшэнi сам iсьцi пяць мiль дадому, а ноч – як у жменi.
А. Паўловiч. Я зноў-такi за бочку ўзяўся. А так цёмна – хоць коль вочка. Калi гляну:
то ж ня бочка, а каза стаiць з рагами! Ф. Багушэвiч. Ноч глухая; цёмна гэтак, што хоць
вока прапары. А. Паўловiч.

никоим образом анiяк; жадным правам
Часта ў адну дзяржаву ўваходзяць такiя краi, каторыя маюць саўсiм розныя патрэбы, i
ўсiм iм заводзiць адну гаспадарку анiяк ня можна. Наша Нiва, 1907, 13 крас. Як нi
дабiвалiся пазнаць фамiлiю Янука, жадным правам не ўдалося, так i лiчыўся
невядомы, 23 гадоў. У. Галубок.

ничего подобного анi думаць
Юрка канец з канцом чуць-чуць зьвяжа. I каб то сям’ёй праз лад ужо абсыпаўся, цi
там гультаём такiм ужо ўдаўся, або, ня тут кажучы, да чортава зельля ласым быў, —анi думаць. Ядвiгiн Ш.

ничего себе нiшто сабе
А i з твары парабак нiшто сабе быў: чысьцюсенькi, чырвоненькi, вiдаць, што працай
ня зьбiўшыся. Аляхновiч-Чэркас. Стаў Зьмiцер з маладою жонкаю самотна правiць
сваёю гаспадаркаю. Жылося яму нiшто сабе. К. Лейка. Праўда, потам ды кроўю
вылезла нам панская ласка, бо пацанiў пан усё дужа дорага, але Бог пажалеў: нiшто
сабе падрадзiла. П. Беларус.

« Папяр. - Наст. »