Реклама в Интернет     "Все Кулички"
  Мы – нацыя!
 
 
Брама сайта arrow АДВЕЧНАЕ arrow Мова arrow Беларуская мова ў часе

Беларуская мова ў часе Друк E-mail
27.12.2007 | 13:46 |
Змест
Беларуская мова ў часе
1. Сыстэмнасьць мовы
2. Сыстэмнасьць беларускае мовы і яе гісторыя
3. Падсумаваньне
1. Сыстэмнасьць мовы

У тым, што мова ёсьць сыстэмаю, пэўна, ніхто не сумняецца. А калі быць дакладнейшым, дык трэба сказаць, што мова – гэта сыстэма сыстэмаў. Яна замыкае ў сабе такія паверхі, як фанэтычны (гучаньне словаў), марфалягічны (будова словаў), сынтаксычны (будова сказаў) і г.д. Праз усе паверхі праходзіць яшчэ адзін, найважнейшы, аспэкт мовы – сэмантычны, ці інакш – сэнсавы.

Мова – найбольш складаная і ўнівэрсальная знакавая сыстэма, якую стварыў чалавек. Нездарма расейскі паэт І. Бродзкі ня верыў у яе тутэйшае паходжаньне і бачыў у мове спараджэньне Боскае волі. Усе іншыя знакавыя сыстэмы: дарожныя знакі, сыгналы, кампутарныя і штучныя чалавечыя мовы – толькі бляклы адбітак мовы натуральнае. Нават музыка, як найвышэйшая складанасьць, што зь цяжкасьцю зьмяшчаецца ў кампутары, што ўяўлялася філёзафам мадэльлю сусьветнае волі, грунтуецца — на чалавечай інтанацыі, на мове. Калі мы прыйдзем у незнаёмы балет, і перад намі ня будзе праграмкі зь яго найменьнем і кароткім зьместам, то я сумняюся, што мы здолеем зразумець мову танца. Значнае часткі малярскіх твораў мы таксама не разумелі б, калі б тыя ня мелі назоваў. Таму чалавечая мова ня толькі найбольш складаная ды ўнівэрсальная, але і найбольш даступная і зразумелая знакавая сыстэма.

Філёзаф і матэматык П.Фларэнскі казаў, дзей няма такой матэматычнае ідэі, якой нельга было б выказаць у чалавечай мове, праўда, для гэтага спатрэбіцца немалая плошча выказваньня. Такім парадкам, і мова матэматыкі ёсьць адгалінаваньнем, ці адбіткам, мовы натуральнае. Можна сказаць больш: некаторыя сучасныя матэматыкі зьвяртаюцца да мовы дзеля новых ідэяў, больш складаных і тонкіх, якіх няма ў рыштунку навукі. Што да філёзафаў, дык у ХХ стагоддзі яны мусілі прызнаць: значная частка філязофскіх праблемаў замыкаецца ў мове. Усе філязофскія катэгорыі – ёсьць спараджэньнем мовы і толькі мовы, філязофія, у існасьці – няўсьведамленая лінгвістыка.

І ўсё ж я ня буду перабольшваць значнасьці мовы. Каб ёю карыстацца, трэба бачыць і адчуваць навакольныя зьявы. Значаньне слова, казаў ангельскі філёзаф Б. Расэл, можна даведацца або празь іншыя словы, або навочна. Але ў грунце ўсіх нашых ведаў ляжаць усё ж веды навочныя. “Мысль изреченная есть ложь”, — адцеміў паэт. Ці не таму ў Старажытнай Грэцыі дзівак-філёзаф Кратыл адмовіўся гаварыць і толькі паказваў пальцам на рэчы, калі важыўся нешта сьцвердзіць.

Штука ў тым, што кожная мова ня проста перадае факты, але па-свойму іх сыстэматызуе. Гэта значыць – абмяжоўвае (бо ўсе іншыя спосабы сыстэматызацыі выпадаюць з-пад увагі данага носьбіта мовы). Такім парадкам, кожная мова — гэта адмысловае і непаўторнае бачаньне сьвету, што найвыразьней праяўляецца ў разьмеркаваньні колераў, якія ў розных мовах не зусiм супадаюць. Фактычна, кожнае слова аднае мовы ня мае адпаведнікаў у іншай. Пераклады, пададзеныя ў слоўніках – заўсёды прыблізныя. Хаця, зразумела, бываюць словы, якія лёгка перакладаюцца, i якіх зусім нельга перакласьці.

Для нас, беларусаў, гэта ня проста тэарэтычнае сьцверджаньне, гэта практычная праблема. Мы ўсе жывем у рэжыме актуальнага перакладу. Нават беларускамоўныя людзі, не кажу пра ўсіх астатніх, так прывыклі да расейскай мовы, расейскага бачаньня сьвету, што да кожнага беларускага слова тарнуюць расейскую мерку. Нашыя пiсьменьнiкi час ад часу пачынаюць выдумляць адпаведнікі да расейскіх словаў там, дзе пры добрым валоданьнi моваю цудоўна можна абысьцiся беларускiмi словамi. Чамусьцi суседзi, палякi, немцы, iнш., у аналягiчных выпадках абапіраюцца на сваю традыцыю.

Ні сама мова, ні яе законы не паўстаюць адразу ў гатовым выглядзе, а складваюцца гістарычна. Кратом гісторыі, які ўтварае мову, зьяўляецца закон аналёгіі: для выражэньня пэўных зьяваў выпрацоўваюцца адпаведныя спосабы. Гэтых спосабаў вымагае абмежаванасьць нашай памяці і патрэба яе эканоміі. Можна сказаць, што ўсякая сыстэма мовы – гэта яе гісторыя ў зьнятым выглядзе, ці, карацей, – прадукт яе гісторыі.

Племявы дыялект, пачаўшы абслугоўваць патрэбы дзяржавы, вельмі хутка ператвараецца ў літаратурную мову. Адпаведна ўзьнiкаюць адмысловыя кніжныя спосабы выражэньня, якіх няма ў народных гаворках, але якія, сваім парадкам, уплываюць на даныя гаворкі. Літаратурнасьць мовы вымагае апрычонае лексыкі, ускладненых сказаў, правiлаў пiсьма і г.д. Практычна, кожная мова мае два пласты: народны і кніжны. Кніжны пласт заўсёды нясе адбіткі культуры-пазычаньніцы, пэўную долю іншаземных уплываў. Лепш, каб гэтых уплываў было як найменш, але здараецца і так, што літаратурная мова зусім ня мае зьвязку зь мясцовымі гаворкамі.

Калі ж разьвіцьцё кніжнага пласту нейкім чынам перарываецца, як гэта здарылася ў беларускай гісторыі, то ён амаль не перахоўваецца ў дыялектах i не ўзнаўляецца натуральным спосабам. Для адраджэньня кніжнае традыцыі трэба рабіць пэўныя намаганьні.



 
« Папяр.
БелСаЭс «Чарнобыль»

КОЛЬКІ СЛОЎ НА БРАМЕ САЙТА :

Народ і нацыя: Колькі слоў на Браме сайта
|


Шаноўныя, перад вамі спроба адкрытай і шчырай размовы пра найбольш важнае і надзённае, што даўно паўстала і востра стаіць перад нашым народам, цяпер — асабліва, — ратаваць сябе ў супольнасці, у суладдзі, берагчы і развіваць творчы дух народа і нацыі. Я ведаю, што гэтыя словы і тое, што за імі стаіць, дойдзе далёка не да кожнага розуму,...
Інстытут Нацыянальнай Памяці (ІНП)
|


Памяць народа – перадумова для далейшага яго развіцця ў грамадзянскай супольнасці і выканання ім ролі крыніцы ўлады і крыніцы дзяржаўнасці. Інстытут Нацыянальнай Памяці (ІНП) ёсць грамадзянская ініцыятыва па выяўленні і раскрыцці найвыдатнейшых старонак беларускай гісторыі, абароне этнакультурных каштоўнасцей і выкрыцці злачынстваў супраць свайго народа, калі б яны ні былі ўчыненыя. Ніжэй прыводзяцца і іншыя вытрымкі з палажэння Аргкамітэта...
Joomla! Ukraine

НАВЕЙШЫЯ ПУБЛІКАЦЫІ :

Хатынь спаліў… былы савецкі афіцэр
Погляд | Гістарычны матыў


21 сакавіка 1943 году на шашы Лагойск-Плешчаніцы партызаны абстралялі нямецкую калону. Адным з забітых быў капітан Ганс Вёльке чэмпіён Берлінскай Алімпіяды 1936 году, якому сімпатызаваў Гітлер.У адказ на наступны...
Выстава фоторабот «На мяжы тысячячагоддзя»
Брама сайта | Галоўнае


4-27.09.2018 г. у фотогалерэі кінатэатра "Цэнтральны" (горад Мінск) адбудзецца выстава фотаработ. Уваход вольны.    ...
ОБ ИСТОКАХ И ВРЕМЕНИ ФОРМИРОВАНИЯ БЕЛОРУССКОГО ЭТНОСА
Погляд | Даследаванні


Анатоль Астапенка В статье подвергается критике концепция «древнерусской народности». Наиболее приемлемой, исторически оправданной мыслью об этногенезе белорусов, является концепция балтского происхождения. Предлогается новая парадигма, согласно которой белорусский этнос имеет тысячелетнюю...
З высокім Сьвятам!
Брама сайта | Галоўнае


Сяргей Панізьнік. "Сьцяг"      Сьветлым полем я нясу агнявую паласу: як маланка, нада мной зіхаціць над галавой                    Сьцяг мой вольны,                    Сьцяг мой сьмелы,                    Сьцяг мой...
Не забаўка і не нажыва
Погляд | Асоба


Яўген Гучок, паэт, публіцыст Ужо 60-т гадоў стала і плённа працуе на ніве беларускага прыгожага пісьменства празаік і публіцыст, інтэлектуал Эрнэст Ялугін. Нарадзіўся ён у 1956 г. на станцыі Асінаўка...
Стваральнік жывых твораў
Погляд | Асоба


Яўген Гучок, паэт, публіцыст Сёлета (19.11.2016 г.) выдатнаму майстру беларускага слова, гарачаму патрыёту Беларусі, пісьменніку, сябру Саюза беларускіх пісьменнікаў Эрнесту Васільевічу Ялугіну спаўняецца 80 гадоў. Яго творчы, як і жыццёвы, шлях не...
"Вялікае сэрца" (прысвечана В.Якавенку)
Погляд | Асоба


Яўген Гучок    2 сакавіка 2018 года споўнілася сорак дзён, як пайшоў у іншы свет (няма сумневу, што ў лепшы - у нябесную Беларусь) публіцыст, пісьменнік, грамадскі дзеяч Васіль Цімафеевіч...
Васіль Якавенка пасьпеў паставіць свой асабісты подпіс пад пэтыцыяй за гавязьнянку
Погляд | Асоба


Валер Дранчук. Слова на разьвітанне Апошні час мы стасаваліся мала. Сустракаліся выпадкова і амаль не тэлефанавалі адзін аднаму. Раней інакш. Наступальна актыўны Васіль Цімафеевіч сыпаў прапановамі, даволі часта запрашаў да сумеснай...
Увечары 22 студзеня 2018 года памёр Васіль Якавенка
Погляд | Асоба


Разьвітаньне адбудзецца 24 студзеня у рытуальнай зале мінскай Бальніцы хуткай дапамогі (Кіжаватава, 58б)  з 14:00 да 15:00. Пахаваны пісьменьнік будзе на Заходніх могілках.  ...
Выйшаў з друку новы раман вядомага пісьменніка і публіцыста В. Якавенкі «Абярэг»
КНІГІ | Навінкі


Ён прысвечаны навейшай гісторыі Рэспублікі Беларусь і асвятляе надзённыя пытанні культуры і нацыянальнага жыцця. У аснову твора пакладзены гісторыі, нявыдуманыя і пераасэнсаваныя аўтарам, падзеі і з’явы апошніх гадоў. Персанажы...
2018
Брама сайта | Галоўнае


...
Васіль Якавенка. «Пакутны век». 2-е выданне.
КНІГІ | Нятленнае


Якавенка, В. Ц. Пакутны век : трылогія / Васіль Якавенка; 2-е выд., дапрац. - Мінск : Выд. ГА «БелСаЭС «Чарнобыль», 2009.- 896 с. ISBN 978-985-6010-30-2. Падобнага твора ў беларускай...
Матей Радзивилл: «Беларусь – очень близкая для меня страна»
Погляд | Гістарычны матыў


Об истории и современности знаменитого польско-белорусского дворянского рода Радзивиллов «Историческая правда» беседует с князем Матеем Радзивиллом. - Пан Матей, расскажите, пожалуйста, к какой ветви Радзивиллов Вы относитесь? - Все, ныне...
Сяргей Панізьнік. Палуба Калюмба
ТВОРЫ | Пісьменнік і час


  Згодна з легендай, якая ходзіць за акіянам, амерыканскі кантынент адкрыў 500 гадоў таму мораплавацель -- нехта народжаны на нашай зямлі у дзяржаве Вялікім Княстве Літоўскім. Наш зямляк, паэт Янка...
Васіль Якавенка: "Пакутны век". Да 10-годдзя выдання
КНІГІ | Нятленнае


Фільм, зняты Уладзімірам Каравацк ім ў 2007 годзе, аб чытацкай канферэнцыі ў Мінску па кнізе-трылогіі беларускага пісьменніка Васіля Якавенкі "Пакутны век", упершыню апублікаванай у 2006-м годзе. Мантаж відэа ў 2017...
Васіль Якавенка: Б’е набатам інерцыя чарнобыльскай безадказнасці!
ДЗЯРЖАВА І МЫ | ПостЧарнобыль


Ён заўжды быў і застаецца чарнобыльцам – ад пачатку нараджэння Зоны. Дзе ў зоне ж адчужэння апынуліся яго родныя Васілевічы. Пасля былі шматлікія падарожжы па забруджаных радыяцыяй раёнах. У 1991-96...
“Крывіцкія руны - ІІ”
КНІГІ | Нятленнае


Крывіцкія руны : вып. ІІ, беларускі культурны мацярык у Латвіі. / уклад., прадм., камент. М. Казлоўскага, С. Панізьніка. - Мінск : Кнігазбор, 2017. - 452 с. ISBN 978-985-7180-05-9. У том выбраных твораў «Крывіцкія...
Глядзець вачыма будучыні
ТВОРЫ | Пісьменнік і час


Шмат гадоў назад у газеце "Голас Радзімы" (№ 50-52, 30 снежня 2004 года) была апублікавана гутарка сябра ГА "МАБ" Веранікі Панізьнік з прафесарам факультэта германістыкі і славістыкі ва ўніверсітэце канадскага горада...
БелАЭС: чаго баіцца МАГАТЭ?
ДЗЯРЖАВА І МЫ | Беларуская АЭС


Астравецкая АЭС цалкам адпавядае стандартам МАГАТЭ, сцвярджае афіцыйны Менск. Са справаздачаў экспертных місіяў гэтай арганізацыі ў Беларусь, аднак, вынікае іншае. На думку агенцтва, Дзяржатамнагляд Беларусі - няздольны забяспечыць бяспеку...
Ярослав Романчук: Беларусь медленно, но верно избавляется от нефтяного проклятья
ДЗЯРЖАВА І МЫ | Экалогія


Конфликт с Россией вокруг цены на энергоресурсы избавит Беларусь от нефтяного проклятья и, если не помешает АЭС, вынудит инвестировать в зеленую экономику и в развитие возобновляемых источников энергии. Как заявил...
Joomla! Ukraine

Новыя каментары :

КОЛЬКАСЦЬ ПРАЧЫТАНЫХ СТАРОНАК 
з 1 снежня 2009 года

КОЛЬКАСЦЬ НАВЕДВАЛЬНІКАЎ САЙТА 
mod_vvisit_counter Сёння 215
mod_vvisit_counter Учора 1602
mod_vvisit_counter На гэтым тыдні 7047
mod_vvisit_counter У гэтым месяцы 50720