Сяргей ЗАКОННІКАЎ

Успомнім, колькі гараджан маюць соткі, лецішчы і прападаюць на іх ад ранняй вясны да позняй восені. Дачнікі засялілі цэлыя вёскі, дзе ўжо няма карэнных жыхароў. А згадаем, колькі гаворак гарадскіх насельнікаў круглы год вядзецца пра вёску, яе праблемы і клопаты.

Да пачатку ХХ стагоддзя ў Беларусі было больш чым 80% сялян. Спакон веку, яны, зыходзячы з характару сваёй працы, непарушна злітыя з існаваннем зямной прыроды, жылі па яе мудрай логіцы і законах. Сяляне, гадуючы жывёлу, вырошчваючы збожжа, лён, гародніну, садавіну, як бы пастаянна будавалі само жыццё. Гэты лад быў бязлітасна разбураны пасля кастрычніцкага перавароту ў 1917 годзе.

Бальшавікі мелі спрошчаны падыход да перабудовы вёскі. Яны вырашылі не ладзіць новае жыццё шляхам рэформаў з выкарыстаннем назапашанага вяскоўцамі вопыту пастаяннага самаабнаўлення, а задумалі ўсё разбурыць і затым пабудаваць наноў «па самых правільных чарцяжах».

У адказ у СССР адбылося 6 тысяч выступленняў сялян супраць савецкай улады, прытым 55 з іх былі ўзброенымі, а ўсяго ўдзельнічала ў змаганні 1 мільён 700 тысяч чалавек. Варта ўдумацца ў гэтыя лічбы і зразумець трагізм сітуацыі. Пытанне стаяла рубам: пераможа сялянства або бальшавіцкая наменклатура? Безумоўна, верх быў за апошняй, якая выкарыстоўвала для падаўлення рэгулярную армію, нават гарматы.

У 1929 годзе, калі надышоў час «вялікага пералому», на хвалі агульнай эйфарыі народны паэт Беларусі Янка Купала пісаў:

Як сон маркотны, нежаданы,
Сыходзіш, вёска, з яснай явы,
А твой народ вернападданы
Імкнецца, скінуўшы кайданы,
Да новай долі, новай славы.

Сапраўды, людзі імкнуліся да свабоднай працы, да цывілізацыі, культуры. Але гэта засталося толькі марай.

Што адбываецца цяпер? Нягледзячы на дасягненні прагрэсу, матэрыяльны і духоўны разрыў паміж горадам і вёскай не змяншаецца, а павялічваецца. Па-першае, знікаюць самі вёскі, ідзе апустыньванне тэрыторый. Старыя людзі дажываюць век, моладзі няма. Дамы гніюць, трухлеюць. Палі зарастаюць хмызняком, непаўнацэнным лесам. Дзікая прырода адваёўвае свае пазіцыі ў цывілізацыі. З другога боку, ідзе другасная ўрбанізацыя — уздоўж ажыўленых трас, каля гарадоў. Фарміруецца прынцыпова новая схема рассялення, якая стварае вялікія цяжкасці для рашэння эканамічных і сацыяльных праблем.

Калі ад Снова або Верцялішак, куды па загаду кіраўніка краіны кожны год для паказушнага піяру возяць расійскіх і ўкраінскіх журналістаў, ад’ехацца крыху далей, то малюнак будзе не такі аптымістычна-ідылічны. У многіх вёсках адзінай прыкметай цывілізацыі засталася аўталаўка, якая прыязджае раз на тыдзень.

Аграрная палітыка аўтарытарнага рэжыму вызначаецца ашаламляльнай непаслядоўнасцю. Шмат гадоў дзяржаўная праграма адраджэння і развіцця сяла трымалася на будаўніцтве аграгарадкоў. Старыя, але яшчэ жывыя вёскі ў гэты час пазбаўляліся школ, участковых бальніц, амбулаторый, магазінаў, аўтобусных маршрутаў, што катастрафічна пагоршыла і так невысокую якасць жыцця іх жыхароў.

У 2009 годзе ўзнікла чарговая ідэя — выдзяляць зямельныя ўчасткі і адпускаць жадаючых на хутары. Міністэрства сельскай гаспадаркі і харчавання заявіла: «Главная цель, которую преследуют организаторы создания хуторов, — дать людям право осознанного выбора: жить в деревне, на хуторе или в агрогородке». Што ж, думка правільная.

Але добрым пачынанням заўсёды перашкаджае айчынная практыка. На жаль, людзі, якія займелі ў аграгарадках жыллё, убачылі, што яно далёка не камфортнае і адразу запатрабавала рамонту, што тут для іх не знаходзіцца працы. З другога боку, пад уціскам чыноўнікаў катастрафічна змяншаецца колькасць фермераў. Вось што напісаў М. Паўлаў з Салігорскага раёна ў газету «Известия» : «Зачем на местах чинить дополнительные препятствия и отбивать всякое желание работать на земле? Где можно найти поддержку? Кто может дать квалифицированную консультацию? Где можно получить финансовую поддержку на развитие? Вопросов много, а вот помощь и поддержку получить не у кого. Жаль, что хорошие указы не выполняются, и при этом никто не несет ответа. Для кого они издаются?»

Чыноўнікі часта катаюцца па свеце, вывучаючы перадавы аграрны вопыт, але толку мала. Укараняць яго немагчыма, пакуль у іх будзе такое, як цяпер, калгаснае мысленне. Хоць усё рашаецца проста: трэба мець і фермерскія гаспадаркі, і малыя, сярэднія, буйныя кааператывы, і блізкую да іх перапрацоўчую прамысловасць, актыўна выкарыстоўваць новыя тэхналогіі. Скажам, чаму б не перанесці на айчынную глебу прыклад арганізацыі Саюза шведскіх фермераў? Ён не толькі выступае ў якасці прыёмшчыка і прадаўца прадукцыі, але і мае ўласную навуковую і тэхнічную базу, кааператыўны банк. У гэтым выпадку фермер абаронены з усіх бакоў. Як розныя спецыялізаваныя службы эфектыўна дапамагаюць працаваць вясковым жыхарам на зямлі, мне давялося назіраць у Францыі, Швейцарыі, Даніі.

У развітых краінах сельскай гаспадаркай займаецца ад 3 да 7 працэнтаў насельніцтва. Такой колькасці працаўнікоў хапае, каб вырашыць харчовую праблему, а таксама атрымаць прыбытак ад экспарту. Нават нашых суседзяў, нядаўніх сяброў Еўразвязу — Польшчу і Літву, клапоціць адна праблема: куды прадаць сельскагаспадарчую прадукцыю? У час эканамічнага крызісу ў Еўропе цэны на харчаванне знізіліся, у чым толькі што сам пераканаўся на прыкладзе Германіі. А ў Беларусі, дзе ў вёсцы шчыруе нашмат болей народу, улада якой пахваляецца «эканамічным цудам», наадварот, кошт прадуктаў значна павысіўся.

У заключэнне скажу: беларусы не павінны плакаць, што патрыярхальная вёска сыходзіць, памірае. Слязой яе не ўратуеш. Ды і ці варта гэта рабіць? У першую чаргу трэба ў сельскай мясцовасці забяспечыць людзей працай, стварыць для іх спрыяльную жыццёвую прастору, каб кожны чалавек мог рэалізаваць свае патрэбы ў адукацыі, культурным развіцці, медыцынскім абслугоўванні. Тады хутчэй будуць адраджацца разбураная сялянская псіхалогія, павага і любоў да галоўнага багацця дзяржавы — зямлі.

Што тычыцца непаўторных вясковых ландшафтаў, то ёсць магчымасць прывесці да ладу закінутыя, але канчаткова не знішчаныя сядзібы, паркавыя ансамблі, вадаёмы.

Пра тое, што можна і трэба зрабіць, каб беларуская вёска стала роднай маці для сваіх жыхароў, была прывабнай для гасцей, паразважаем у наступным роздуме.

Свободные новости плюс