Сяргей ЗАКОННІКАЎ

Рускі гісторык і пісьменнік М. Карамзін сказаў: «История — завет предков потомству, дополнение, изъяснение настоящего и пример будущего. /…/ Правители, законодатели действуют по указаниям Истории и смотрят на ее листы, как мореплаватели на чертежи моря». Але ў яго развагах было больш жаданага, чым рэальнага. Заснавальнік сучаснай літаратурнай рускай мовы, высокаадукаваны чалавек, паспрабаваў такім чынам данесці да правіцеляў формулу таго, што ён ад іх чакае. На жаль, час паказаў — многія лідэры краін не ведаюць ні сваёй, ні сусветнай гісторыі, не вучацца ў яе і нават свядома паўтараюць памылкі папярэднікаў.

Беларускія журналісты любяць знаходзіць у высокапастаўленых асоб «харызму». Яны забываюцца зазірнуць у энцыклапедычны слоўнік. Сharisma (грэч.) азначае міласць, божы дар, а харызматычны лідэр — гэта чалавек, надзелены ў вачах паслядоўнікаў аўтарытэтам, які заснаваны на выключных якасцях яго асобы — мудрасці, гераізме, «святасці». З улікам вызначэння я нешта не заўважаю такіх людзей. На палітычным алімпе сёння тусуюцца чыноўнікі, якія вылезлі «з гразі ў князі», якія па гэтай прычыне надта любяць уладу, грошы і могуць дзеля іх пайсці на падман, на злачынства, якія здабываюць «вядомасць» правакацыямі, скандаламі, шантажом і г. д. А таму лічу справядлівым браць слова «харызма» ў двухкоссе.

Стыль дзейнасці «харызматыкаў» трапна вызначыў прэзідэнт Расійскай Федэрацыі Д. Мядзведзеў: «Тупое администрирование». Я дадаў бы яшчэ неапраўданае выкарыстанне сілавых структур супраць народа. Робіцца гэта дзеля ўтрымання ўлады. А таму сцвярджаю: калі ў краіне існуе жорсткі ўціск правоў, свабод, самастойнасці грамадзян, то выяўляецца не харызма кіраўніка, а яго дэспатызм.

«Харызматыкі» здалёку бачаць адзін аднаго. Вось паведамленне расійскага тэлебачання: «В.Путин отправился на переговоры со своим другом и коллегой С. Берлускони». Заўважце, на першым месцы стаіць слова «друг». У «харызматыкаў» так — два-тры разы сустрэліся і ўжо аб’яўляюць сябе на ўвесь свет сябрамі. Скажам, згодна паведамленняў СМІ і заяў беларускага кіраўніка, у яго ў сябрах ходзяць усе аўтакраты, дыктатары свету.

Любы аўтарытарны рэжым, каб апраўдаць жорсткія метады кіравання, выцягвае цені мінулага. У Расіі — гэта Іван Грозны, Пётр І, Іосіф Сталін, у Беларусі да крыважэрнага Сталіна далучылі і такога чалавеканенавісніка, як Гітлер.

С.Берлусконі, які кантралюе 90% італьянскіх СМІ, падалося, што яму мала ўлады. Па дапамогу ён звярнуўся да здані фашысцкага дыктатара Б.Мусаліні, называе яго «вялікім».

«Харызматыкі» маюць і яшчэ адну ганебную рысу — яны проста вар’яцеюць, калі бачаць нерухомасць, грошы, якія можна, карыстаючыся ўладай, прыхапіць. Прытым не адчуваюць мяжы. Здаецца, займеў у сучаснай усёдазволенасці такое багацце, якога хопіць не толькі сабе, дзецям, унукам, але і на 100 пакаленняў нашчадкаў. Тым не менш, грабе і грабе пад сябе. А ў гэты час у краіне, якой кіруе, мільёны знаходзяцца амаль у жабрачым стане. Успомнім, як існуем самі, як жывуць многія людзі ў Таджыкістане, Кіргізіі, Туркменіі, Узбекістане, Казахстане, Арменіі, Расіі. Я ўжо не кажу пра Паўночную Карэю і Кубу, краіны Афрыкі.

Урок сквапным «харызматыкам» даў жыхар в. Кулагіна Арэнбургскай вобласці, ветэран вайны Мікалай Хабараў, якому споўнілася 85 гадоў. Год назад у яго не стала жонкі. Сямейныя зберажэнні — 280 тысяч расійскіх рублёў — дзядуля пералічыў для дзяцей у анкалагічную бальніцу. Грошы на лячэнне спатрэбіліся б і самому, бо ў былога мужнага сяржанта з вайны ў целе засталіся асколкі, ходзіць ён з дапамогай мыліц. Але Хабараў кажа: «Если деньги помогут хоть одному ребенку, буду счастлив. Вот это главное. А деньги что? Это только наша жадность — дай, дай, дай».

Прыкладам сапраўднага харызматычнага лідэра можа быць былы кіраўнік Францыі Шарль дэ Голь — маштабная і ў той жа час драматычная постаць у гісторыі ХХ стагоддзя. Яму давялося ісці супраць плыні, пераадольваць неразуменне, супраціў і нават нянавісць як ворагаў, так і паплечнікаў. Але інтарэсы краіны, народа былі для яго вышэй за ўсё.

Узнімаючы аўтарытэт Францыі, прафесійны вайсковец не скаціўся да аўтарытарнага рэжыму, гарантаваў дэмакратычныя свабоды і паважаў іх. СМІ нападалі на яго часта, не раз крытыка была здзеклівай, абразлівай, але ён «не закручваў гайкі», не зводзіў рахункі з журналістамі.

Шарль дэ Голь абараняў прыватную ўласнасць і рынкавую эканоміку, але не лічыў грошы адзіным вымярэннем адносін паміж людзьмі. Генерал казаў: «Патрэбна асудзіць капіталізм, капіталістычнае грамадства. Патрэбна асудзіць яго адкрыта. Трэба асудзіць таксама таталітарны камунізм. Неабходна знайсці новы шлях — саўдзел». Ён меў на ўвазе сваю ідэю «асацыяцыі капіталу і працы» праз далучэнне працоўных да акцыянернага капіталу і прыбыткаў прадпрыемстваў. Яна была рэалізавана.

Але дэголеўскі «трэці шлях» не быў падтрыманы на рэферэндуме ў 1969 годзе. На наступны дзень генерал добраахвотна пакінуў пост прэзідэнта.

У 1959 годзе ў Страсбургу Шарль дэ Голь казаў: «Не паддаючыся ілюзіям, якімі цешаць сябе слабыя, трэба не губляць надзеі, што калі-небудзь свабода і чалавечая годнасць людзей урэшце перамогуць паўсюль. Мы прадбачым дзень, калі ў Варшаве, Празе, Усходнім Берліне, Будапешце, Бухарэсце, Сафіі, Белградзе, Тыране, Маскве таталітарны камуністычны рэжым… прыйдзе да эвалюцыі, сумяшчальнай з нашай уласнай трансфармацыяй. Тады перад усёй Еўропай адкрыюцца перспектывы, вартыя яе рэсурсаў і здольнасцей».

Прыклад Шарля дэ Голя абвяргае меркаванне пра несумяшчальнасць чалавека глыбокіх думак і чалавека рашучых дзеянняў. Выдатны стратэг, настойлівы тактык, бліскучы прамоўца, тонкі знаўца літаратуры, гісторыі — усё арганічна спалучалася ў ім. Генерал пакінуў вядомае выказванне: «У нашым свеце адзінае, за што варта змагацца, — гэта чалавек». Сённяшніх «харызматыкаў» на такой інтэлектуальнай і гуманістычнай вышыні ўявіць немагчыма.

Успамінаю цётку Мальвіну — у пару майго маленства зборшчыцу малака. Заўсёды ў адных і тых жа мужчынскіх штанах і зашмальцаванай ватоўцы, яна, курачы тоўстыя самакруткі, лаялася налева і направа. Не ад добрага жыцця бедная жанчына варочала, цягала непасільныя бідоны з малаком. Пад яе ўладай быў конь, на якім яна пугаю вымяшчала крыўды. Было шкада цётку Мальвіну і яе жывёліну — панурую, худую, з выпнутымі рэбрамі.

Такой бачыцца мне сітуацыя з «харызматыкамі». Замест таго, каб саступіць месца для больш здатных людзей, яны і самі цішком пакутуюць, і народы даводзяць «да ручкі».

Свободные новости плюс