Сяргей ЗАКОННІКАЎ

Свободные новости плюс

Для таго, каб зразумець важнасць праблемы, варта прайсціся па ўсім спектры моўнай культуры ў Беларусі. Пачнем з самага галоўнага: за час русіфікацыі, якая працягваецца і ў нашыя дні, значнаму знешняму ўціску і не меншай унутранай дэфармацыі падверглася беларуская мова. Многія жыхары краіны, хоць паводле перапісу і называюць яе роднай, аднак не думаюць, не гавораць на ёй. Калі ж пачынаюць карыстацца, то адчуваюць дыскамфорт. Нават у пастаянных носьбітаў роднай мовы часта ў гутарцы заўважаюцца засмечванне рускімі словамі, калькі. У вёсцы і ў горадзе пануе трасянка, якую беларускія цёткі завуць «трасцянкай». Асабліва яскрава адмоўны ўплыў суседняй мовы выяўляецца ў вымаўленні.

Гэтыя высновы падмацоўваю прыкладамі. У Мінску працуе кнігарня, якая мае назву «Кнігачэй». Бязглуздасць відавочная, такога слова ў беларускай мове няма.

Шмат непісьменнасці адліта ў метале, выбіта на мармуры, граніце. Маю на ўвазе помнікі, мемарыяльныя дошкі. Асабліва распаўсюджана няправільнае напісанне ўласных імёнаў — «Аркадзій», «Генадзій» замест «Аркадзь», «Генадзь».

Не менш памылак на шыльдах устаноў, магазінаў, рэстаранаў, у вулічнай рэкламе, на дарожных паказальніках, у тэкстах аб’яў на вакзалах, у аэрапортах. Шчаслівае выключэнне — мінскі гарадскі грамадскі транспарт, дзе ў так званых «бягучых радках» пагрэшнасці мінімальныя, кіраўнікі якога намагаюцца далучаць грамадзян да беларускасці. Вялікі дзякуй ім за гэта!

Адказнасць за непісьменнасць у візуальных тэкстах нясуць гарвыканкамы, іншыя мясцовыя органы, дзе ёсць супрацоўнікі, якія павінны кантраляваць працэс, якія атрымліваюць зарплату. Калі яны не спраўляюцца, то трэба звальняць такіх «грамацеяў» і набіраць новых — пісьменных людзей.

На тэлегульні «Поле чудес» удзельніцы-беларусцы прапанавалі аб’явіць «Рекламную паузу» на роднай мове. Дзябёлая кабета доўга моршчыла лоб, а потым гаркнула: «Ракламны перарыў!», ды так, што нават абачлівы вядучы Леанід Якубовіч, які звычайна піярыць аўтарытарную Беларусь, зморшчыўся, нібы праглынуў поўную шклянку настою палыну…

Вяртанню роднай мовы да жыцця перашкаджае маштабная нацыянальная дэградацыя грамадства. Зрусіфікаваныя бацькі-беларусы не задумваюцца над ганебнасцю сітуацыі, калі ў незалежнай дзяржаве дыскрымінуецца самае святое, сваё, баяцца ставіць пытанне пра неабходнасць беларускамоўных садкоў, школ, ВНУ, працягваюць здаваць дзяцей у навучальныя ўстановы — «обломки советской цивилизации».

Магчыма, хтосьці думае, што рускай мове ў мясцовым выкананні шанцуе больш. На ёй жа навучаецца 82 працэнты дзяцей, гаворыць большасць насельніцтва, у тым ліку ўсе чыноўнікі, вядзецца справаводства і г. д. Глыбока памыляецеся, шаноўныя! Каб пераканацца ў гэтым, зойдзем у сталічную гімназію з філалагічным ухілам. Непісьменнасць сустракае проста з парога. У вестыбюлі на стэндзе размешчана інфармацыя пра лепшых настаўнікаў прэстыжнай навучальнай установы. Але нават тут, у гарачых пахвалах сабе любімым, прафесіянальныя філолагі ўмудрыліся зрабіць некалькі памылак. А тэкст жа рэдагаваўся! Такое сустракаецца паўсюль, што паказвае татальную абыякавасць педагогаў да ўласнага прэстыжу і ўзровень падрыхтоўкі спецыялістаў у беларускай вышэйшай школе.

А цяпер наведаем чыгуначны вакзал. Пасля блытаніны на табло з часам адпраўкі цягнікоў па радыё бадзёра аб’яўляюць: «Просим извинения за предоставленные неудобства!». Не за «причиненные», а менавіта «за предоставленные». Што і казаць — сервіс на вышэйшым узроўні!

Практыка паказвае, што заняць адказную пасаду ў Беларусі не так складана. Галоўным для прэтэндэнта на кіруючае крэсла з’яўляюцца не прафесіянальныя якасці, а ўменне дагадзіць вышэйстаячаму начальніку і вярхоўнаму босу. Але ёсць закавыка: публічным людзям трэба ўмець гаварыць.

Калі я слухаю выступленні беларускіх чыноўнікаў, у тым ліку юрыстаў, гісторыкаў, філолагаў па адукацыі, то ўспамінаю шэрага афрыканскага папугая Алекса, які належаў супрацоўніцы гарвардскай лабараторыі Ірэне Пэпербэрг. Яго смерць у верасні 2007 года выклікала вялікую колькасць некралогаў у прэстыжных выданнях, на тэлебачанні і па радыё. У газеце «Нью-Ёрк таймс» гаварылася: «Алекс ведаў больш ста англійскіх слоў, адрозніваў геаметрычныя фігуры і колеры (уключна і ўласны). У яго быў лаканічны размоўны стыль — аднарадковых кідкіх газетных загалоўкаў, дзякуючы якому ён шмат гадоў быў героем не толькі навуковых справаздач, але і аглядных артыкулаў, і тэлевізійных шоў. Алекс быў, напэўна, самай вядомай у свеце птушкай, якая можа гаварыць».

Сапраўды, гэты птушыны геній, якога я чуў, бачыў па тэлебачанні ў час паездкі на сусветны форум паэтаў, філосафаў і гісторыкаў у г. Вашынгтон, мог бы спаборнічаць прамоўніцкім талентам з нашымі чыноўнікамі.

Цяперашнія кіраўнікі — гэта, нягледзячы на дыплом або нават два, гадаванцы малаадукаванай людской масы, якая яшчэ не стала пісьменным народам. Адзін з віцэ-прэм’ераў за столькі гадоў ніяк не можа засвоіць, што націск у рускім слове «средства» ставіцца на першым, а не на апошнім складзе. А гэтае ж слова ключавое ў лексіконе ласых да сродкаў тутэйшых чыноўнікаў!

Мне хочацца, каб беларускія кіраўнікі маглі, як у свой час знакаміты чэшскі лідэр Вацлаў Гавел, сесці за стол з вучонымі, прадстаўнікамі літаратуры і мастацтва ў тэлестудыі і павесці разумную гаворку пра тое, якімі павінны быць дзяржава, грамадства. Прытым на роднай мове, прытым каб чуў увесь народ! Я веру, што такое будзе, але ці магчыма гэта цяпер?

Асобнай гаворкі заслугоўвае беларускае тэлебачанне. Мала таго, што ідэалагічныя «майстры на ўсе рукі» нашпігоўваюць інфармацыйнае поле палітычнай халтурай, бяздарнымі серыяламі, прымітыўнай рэкламай. Яны яшчэ пампуюць у падсвядомасць сваіх карыстальнікаў абуральную непісьменнасць і шэрасць.

Часта выяўляюць жахлівую глухату да мовы, паказваюць сваю слабую адукаванасць карэспандэнты інтэрнэта.

«Лікбез» патрэбны. Найперш неабходна правесці ў краіне інвентарызацыю пісьменнасці візуальных тэкстаў з мэтай выпраўлення памылак. Добра было б арганізаваць вучобу для кіраўнікоў. Гэтым сур’ёзна займаюцца ў Расіі, напрыклад, у Маскве створаны універсітэты, курсы, дзе дзяржчыноўнікаў «без адрыву ад вытворчасці» вучаць не толькі кіраванню, але і публічным выступленням.

Ніякі палітычны рэжым (нават дыктатура!) не адмяняе ў грамадстве элементарнага ўзроўню культуры, умення кожнага чалавека гаварыць і выкладаць думкі на паперы правільна, пісьменна.

Ад рэдакцыі: кнігі Сяргея Законнікава «Насустрач» (публіцыстыка, эсэ) і «Дол» (вершы і паэмы) ёсць у кнігарні «Акадэмічная кніга» (пр. Незалежнасці, д. 72), у офісах БНФ (пр. Машэрава, д. 8), ТБМ (вул. Румянцава, д. 13).