Амаль кожны чалавек, які пражыў у нашым
цудоўным свеце сем - восем гадоў, знаходзіць адказ на загадку: "Яе ўсе топчуць,
а яна ўсіх корміць." Так, гэта зямля, якую часта параўноўваюць з маці -
настолькі вялікія яе любоў і цярпенне да чалавека.
Некалі, у 17 стагоддзі, стараабрадцы адкрылі
для сябе веткаўскую зямлю - у тым ліку веткаўскія лясы, багатыя на дзічыну, на
лясныя борці для пчол, грыбы, ягады, на іншыя падарункі. У "Летапісе Веткаўскай
царквы" гэта зямля была названа "зверопаственной». Штораз, праводзячы экскурсіі
ў Веткаўскім музеі народнай творчасці, я ўзгадваю гэтае слова.
У нашым музеі на працягу амаль 20 гадоў
адбываецца творчае навучанне дзяцей па праграме "Аз, букі, ведзі - глаголь
дабро!" - Школы старажытнай і сучаснай народнай культуры (па матэрыялах
мясцовых традыцый). Праграма (а ў ёй - 36 асобных тэм для рознага ўзросту)
распрацавана як вопыт практычнага прымянення навуковых доследаў супрацоўнікаў
музея. Вучні СШ № 1 горада Веткі, Веткаўскай гімназіі, а таксама самыя
дапытлівыя асобы - дзеці, якія наведваюць веткаўскія дзіцячыя сады, падчас
музейных заняткаў знаёмяцца з тэкстамі традыцыйнай культуры - мясцовымі
казкамі, загадкамі, легендамі, песнямі, ўяўленнямі продкаў аб розных з'явах
жыцця, народнай традыцыйнай культуры. Ды з некаторага часу пачалі адчувацца
"белыя плямы" у дыялогу "чалавек - лес, навакольнае асяроддзе". Многія веткаўцы
і жыхары вёсак раёна толькі ўспамінаюць аб сваіх ранейшых падарожжах ва
ўрочышчы, лясныя нетры, бо пасля выбуху на ЧАЭС знаёмства з лясным светам
прыпыніліся. Лес мы бачым толькі здалёк, ці едучы праз яго па цэнтральных дарогах.
Між іншым, у беларускай культуры лес бачыцца
яшчэ і як духоўная субстанцыя. Праз нашыя сэрцы пралятаюць казачныя чарадзейныя
птушкі, праплываюць дзівосныя рыбы. "Чахонь", "лебядзіныя сцежкі", "вароннія
вочкі, "рачыкі", "воўчае вока", "вядзьмедзь", "гусіныя лапкі", "вуткі","мышыныя
сцежкі" ды многія-многія іншыя птушыныя, раслінныя, жывёльныя назвы давалі
сваім узорам жанчыны, калі ткалі рушнік, скацерку, ці аздаблялі святочную
кашулю. Паэт Анатоль Сыс у вершы "Пан Лес" параўноўваў лес з храмам. Лес лечыць
людзей і выратоўвае:
..."бо Лес - гэта больш чым лес.
Вам ранілі гострым сэрца,
крывавіць, баліць парэз,
і хочацца толькі смерці,
стрывайце, знайдзіце моц
дайсці, дапаўзці да Лесу,
ён з боскай крыві прарос
пакутнікам правіць месу,
ён спыніць жывіцай кроў -
такога не змогуць людзі,
і, быццам прадвесні гром,
у Вас н е м а ў л я разбудзіць.
Жыццё і тым болей смерць
загубяць свой сэнс цялесны -
Пан Лес не дазволіць мець
пачуццяў, што шкодзяць Лесу,
бо нельга паганіць храм,
бо нельга святое нішчыць,
куды ж тагды прыйдзе Хам,
ад хамства душу ачысціць?
Каб пашырыць веды аб прыроднай адметнасці
Веткаўскага раёна, я звярнулася з некаторымі пытаннямі да А.М. Скурлова,
галоўнага ляснічага Веткаўскага лясгасу, падчас прамой тэлефоннай лініі,
наладжанай "Голасам Веткаўшчыны".
- Аляксандр Мікалаевіч, якія птушкі з тых, што
занесены ў Чырвоную кнігу, жывуць у нашых лясах? Ці павялічылася іх колькасць?
Што ўяўляе сабой сёння флора і фауна Веткаўскага раёна?
- Я хацеў бы вам сказаць, што ў нас рэзка
ўзраслі папуляцыі цецерукоў. Цецярук - далёка не рэдкая птушка для Беларусі,
але раней у нас яе не было. Гістарычна склалася: калісьці ў Ветцы былі калоніі
шэрай чаплі і белай чаплі.
На сённяшні дзень гняздуецца белая чапля
вялікая, а шэрая чапля гняздуецца пастаянна, асабліва ў мясцінах Ухова,
Смедзіна. Там цэлыя калоніі гэтых птушак. Шкада, з'явіўся баклан, птушка, якая,
я сказаў бы, шкодная, таму што яна харчуецца рыбай. Паляўнічыя гэта разумеюць.
Асабліва яна непажаданая для рыбалоўчых гаспадарак... Гняздуюцца дужа прыгожыя
птушкі нашай фауны, часам дастаткова рэдкія. Сава-сплюшка - гэта звычайны від.
Яна заўсёды сялілася і селіцца паўсюль па пойме. Вельмі прыемна бачыць,
напрыклад, тое, што ў нас ёсць 5 гняздовішчаў арлана-белахвоста. Гэта самая
буйная птушка з арлоў, якія селяцца на еўрапейскіх і не толькі ў еўрапейскіх абшарах.
У вялікай колькасці з'явіўся на пералёце журавель. Літаральна тысячныя чароды
каля Закружжа кучкуюцца перад адлётам. Вельмі прыемна глядзець на скапу, якая
пастаянна гняздуецца ў раёне Амяльнога. Гэта драпежная птушка.
- А зімародкі ёсць?
- Іх некалькі відаў. Шызы зімародак як быў,
так і застаўся сапраўдным упрыгожваннем ракі, які - уявіце - сядзіць на сучку з
такім прыгожым яркім апярэннем і чакае свайго себеля, каб кінуцца за ім.
Зімародкаў многа. Два віды селяцца ў нас.
Ці ёсць на азёрах, рэках вадзяны арэх? Яго
называюць яшчэ чылімам, рагульнікам. Той від, што расце ў Беларусі, занесены ў
Чырвоную кнігу.
Безумоўна, на ўсіх поймах ёсць вадзяны арэх.
Расце практычна па ўсёй пойме, пачынаючы ад нашай Арэхаўкі і заканчваючы межамі
раёна. На ўсёй лясной пойме ёсць белая лілея і жоўты гарлачык. Вось, у
прынцыпе, мы не бедныя на флору і фауну. Усё, што прысутнічае ў Еўропе - гэта
ёсць і ў нас. Зрэдку гняздуецца дрофа. Вось, дарэчы, у мінулым годзе былі
знойдзены гнёзды дрофы ў Добрушскім, Чачэрскім раёнах.
- Кажуць, гэта птушка не ўмее лятаць. Ці праўда
гэта?
Лятаць умее, але ў яе хутка мокне пяро. Ну
вось, я б сказаў, у нас ёсць такія запаведныя лясы, звярам і птушкам там
раздолле. Здараецца, на вялікі жаль, у нас гінуць лясныя жывёлы. Вось,
напрыклад, у гэтым годзе тры ласі праваліліся - ласіха і два ласёнкі такія
невялікія, гадавалыя. Яны праваліліся ў тарфяныя шурфы. І нам давялося
дапамагаць гэтым ласям. Шкада, адзін гадавалы ласёнак усё ж загінуў. Да нас
часта заходзіць лань з Украіны. Яна крыху падобная на аленя.
Ёсць у нас старыя журавіннікі, налічваецца іх
каля дванаццаці. Пра іх існаванне ўсе ўжо і забыліся.Там столькі журавін, я вам
скажу! І галубікі нашай, дурніц - па-беларуску, - іх вельмі многа.
- Дык на тых жа журавінніках узровень
радыяцыі, напэўна, вялікі?
- Мы правяралі, узровень - ніжэй нормы. Можна
збіраць. Гэта ў раёне Рудні-Стаўбунскай. Прыгожыя сфагнавыя балоты. Незвычайна
прыгожыя.
- Цікава, ці падлічваў хто: колькі ў
веткаўскіх лясах ласёў, дзікіх кабаноў? Ці водзяцца ў нас мядзьведзі, рысі?
Даўней яны былі. У мінулым годзе людзі бачылі мядзьведзя ў лясным гушчары каля
Навілаўкі. Што расказваюць паляўнічыя?
- Я хачу сказаць, што мядзьведзяў у нас няма
на пастаянным пражыванні, будзем казаць так. Але, пасля таго, як у нас стала
зона, з'явілася вялікая колькасць ласёў, дзікіх кабаноў, казуляў вельмі многа.
Пяць гадоў назад прыйшла і пастаянна селіцца рысь. Яна ўжо не рэдкая. Практычна
ўсе работнікі лясной гаспадаркі бачылі гэтую прыгажуню.
- Дзе бачылі?
- Паўсюль. Каля пасёлка Бесядзь, напрыклад, я
сам бачыў, у пяці метрах, прама на мосце бесядскім. Ехаў позна, з пажару,
гляджу - нешта ідзе незразумелае. Але, калі развярнулася, бачу, што гэта -
рысь. Бачыў яе ў святле фараў, у пяці метрах. Такі вось агромністы кот...
- Дарэчы, у Веткаўскім музеі ёсць лунніцы -
скроневыя жаночыя ўпрыгожванні. Іх насілі ў 8-9 стагоддзях
жанчыны-радзімічанкі, якія жылі на нашай тэрыторыі. На лунніцы сем невялікіх
промняў, якія заканчваюцца кісткамі. Падобныя кісткі ёсць на кончыку вуха рысі.
На думку вучоных, рысь, верагодна, была адной з татэмных жывёл у радзімічаў. Яе
нельга было забіваць. Гэта пры тым, што рысь небяспечная для чалавека, хоць, як
вядома, палюе яна ў асноўным на зайцоў.
Гадоў дзесяць назад я ездзіла на лыжах ў лес.
Цяпер жа неяк боязна хадзіць туды, бо людзі расказваюць аб частых сустрэчах з
ваўкамі. Ці ёсць такая небяспека?
- Я думаю, што не ўсё так страшна. Справа ў
тым, што ў ваўкоў цяпер, зімой, як і ва ўсіх сабаччых, гон. Зусім нядаўна нашы
работнікі, калі ехалі брыгадай, сустрэлі зграю з дзесяці ваўкоў літаральна
недалёка ад Веткі, каля Барталамееўкі. Але яны не ўяўляюць небяспекі.
Па-першае, воўк у зімовы час, не ў летні, не выходзіць сюды, да населеных
пунктаў, да фермаў. І, на шчасце людзей, у зоне, у мясцовасці ад Бесядзі да
Ухова, іх практычна няма. Таму небяспекі з боку гэтага звера для людзей няма. Калі
вы ездзіце па дарогах, можаце пераканацца, што з'явілася вельмі многа ліс. Вось
мы налічваем да 15 ліс у мясцовасці ад Навасёлак да Барчанкоў. У гэтых палях
стаяць перад Радугай па дзве-тры. 15 ліс налічылі літаральна тры дні назад - аж
не выходзячы з машыны. І гэта не толькі ў нас. Нават калі едзеш на Гомель, праз
Лапаціна, каля населеных пунктаў. Моцныя марозы прыціснулі жывёл, і, акрамя
таго, у іх цяпер перыяд фізіялагічнага гона.
- Ці можна збіраць грыбы і ягады ў веткаўскіх
лясах, бо, наколькі мне вядома, "чыстыя" ад радыяцыі грыбы і ягады растуць
толькі ў двух лясных кварталах. Дзе знаходзяцца гэтыя кварталы?
- У прынцыпе, збіраць грыбы і ягады можна не ў
двух кварталах. Іх намнога болей. Цяпер, па тэлефоне, не магу Вам сказаць аб
колькасці лясных кварталаў, прыдатных для збору грыбоў і ягад, але
з'арыентаваць па населеных пунктах - з'арыентую поўнасцю. Уся тэрыторыя ад
Стаўбуна да мяжы з Расіяй, за выключэннем 43 квартала, чыстая, да 2-ух Кюры.
Тут можна збіраць грыбы і ягады. Там няма аніякіх знакаў радыяцыйнай небяспекі.
Калі з'арыентавацца па дарозе на Малыя Нямкі, то гэта - левастаронняя мясцовасць
- к Бесядзі (вёска Зацішша). Там таксама можна збіраць грыбы і ягады. Каля
Веткі, шкада, вядома, грыбы і ягады збіраць нідзе няможна, за выключэннем
Зялёнай Хвоі. Гэта - дзялянка лесу, дзе расце беразняк, і яшчэ - Аднаполле.
Каля Веткі ж, зноў паўтараю, усё бруднае. Нават тыя кварталы, якія "праходзяць"
па радыяцыйным забруджванні, як правіла, брудныя, таму што і пажары тут
здараліся. За Барталамееўкай, увогуле, усё бруднае, там звыш 15 Кюры на 1 км 2.
- Глядзела нядаўна па тэлебачанні
перадачу.Такая вось з'ява: паляўнічы з Германіі прыязджае ў Беларусь, палюе на
дзікага кабана на Магілёўшчыне, укладвае ў мясцовы бюджэт 2 млн. руб. за адно
паляванне. Еўрапейцы нярэдка ездзяць паляваць аж у Афрыку, таму што ў некаторых
еўрапейскіх краінах, Галандыі, напрыклад, паляванне на дзікіх жывёл увогуле
забаронена. Больш 1,2 тыс. замежнікаў прыязджалі на паляванне ў Беларусь у 2009
г. Ці ёсць магчымасць стварыць у нашым раёне падобныя экзатычныя, магчыма,
экстрэмальныя умовы для падобнага палявання? Што Вы можаце сказаць на гэты
конт? А дзікоў - не толькі ў Веткаўскім, Чачэрскім раёнах, але і ў іншых раёнах
Гомельшчыны - у апошнія гады стала аж занадта. Іншы раз нават боязна ісці паўз
лес, асабліва калі побач - кукурузнае поле.
- Дзякуй за пытанне. Я вельмі станоўча гляджу
на паляванне. Справа ў тым, што літаральна год назад у раёне перастала існаваць
лесапаляўнічая гаспадарка. Дарэчы, я сам глядзеў гэтую перадачу, пра тое, як
немцы палявалі на дзікага кабана.У нас у раёне можна весці адстрэл кабана, але
нам давялося зачыніць лесапаляўнічую гаспадарку па незразумелых, я б сказаў,
прычынах. Калі выйшаў 580-ы Загад Прэзідэнта і ўзгадненне арэнды паляўнічых
зямель даручылі Дэпартаменту пры Міністэрстве надзвычайных сітуацый, былому
Камітэту па Чарнобылю, нам адмовілі ў вядзенні гаспадаркі, спасылаючыся на тое,
што, цытую: "прадукцыя палявання, як правіла, забруджаная", хаця ў "Правілах
вядзення лясной паляўнічай гаспадаркі", якія на сённяшні дзень дзейнічаюць,
можна весці паляўнічую гаспадарку на тэрыторыях, на якіх - да 15 кюры на км кв.
Такой тэрыторыі ў нас дастаткова. І вось сёння, я ведаю, што ў Адміністрацыю
зон адчуджэння ўжо прыйшлі змены пашпартнага рэжыму на тэрыторыях.У
прыватнасці, правабярэжжа Сожа нашага, ад Хальча да Буда-Кашалёўскага раёна,
поўнасцю будзе адкрыта для наведвання. У бліжэйшы час звесткі аб гэтым з'явяцца
ў прэсе, таму што мы ўжо ўзгаднілі карты. Будзе зняты пашпартны прапускны
рэжым. Гэта азначае: будзе знятая забарона лавіць рыбу, увогуле, знаходзіцца. Будзе
знята частка абмежаванняў каля в. Глыбаўка. Туды таксама ў свой час нельга было
праехаць і лавіць рыбу. Цяпер гэта ўжо будзе можна. Калі арыентуецеся, то да
палавіны плёсу. Каля в. Казацкія Балсуны ёсць невялікія дзялянкі лесу, там
таксама будуць зняты абмежаванні, і яшчэ - каля Старога Закружжа. Звесткі аб
гэтым будуць у бліжэйшы час у друку, пасля прыняцця адпаведнага рашэння выканкама.
Загад Дэпартамента па ліквідацыі вынікаў катастрофы на Чарнобыльскай АЭС аб
зняцці пашпартнага рэжыму ўжо прыйшоў. (Гл.: "Радиация отступает". Владимир
Тейкин, "Голас Веткаўшчыны", 6 лютага 2010 г. - Л.Раманава). Таму, што
датычыцца вось гэтых аграпаляўнічых дач, будзем іх так называць, мы пачалі гэту
праблему вырашаць.У вёсцы Глыбаўка ў нас быў паляўнічы домік. Ён і цяпер ёсць,
але знаходзіцца на дастаткова нізкім узроўні - з таго часу, як зачынілі
лесапаляўнічую гаспадарку. Цяпер праблема ставіцца ўжо па-іншаму. Раней,
літаральна два гады назад, нельга было дапускаць людзей на тыя тэрыторыі, дзе
можна было паляваць. Цяпер пытанне ставіцца аб тым, каб з гэтых тэрыторый быў
хоць нейкі спажытак, як і Прэзідэнт наш сказаў: "... рэабілітавацца мы ўжо
закончылі, давайце ўзнаўляцца." Тым болей, людзі пастаянна прыязджаюць да нас
на рыбалку. Я думаю, што гэты час не за гарамі.
- Аляксандр Мікалаевіч, ці не спрабавалі Вы
прымаць удзел у вышуку і распрацоўцы гранта, ажыццяўленне якога магчыма пры
дапамозе ПРАААН у Веткаўскім раёне?
- Справа ў тым, што якраз мы і працуем па
гэтым гранце. Я літаральна пяць дзён назад прыехаў з Мінска, быў у Дэпартаменце
па гуманітарнай дапамозе пры Упраўленні справамі Прэзідэнта. Мы падпісвалі
дакументы, і ўжо атрымалі першы транш па гранту. Мы працуем праз сельскі
выканаўчы камітэт. Відаць, Вы знаёмыя з гэтай праграмай, то ведаеце, што сродкі
выдзяляюцца або праз грамадскую арганізацыю, або праз сельскі выканаўчы
камітэт. Мы сумесна з Віктарам Іванавічам Сімчанковым звярнуліся праз
Хальчанскі сельскі Савет. Віктар Васільевіч Буракоў таксама ў гэтым прымаў
актыўны ўдзел. Выдзелена 50 тысяч даляраў на ліквідацыю гарэльнікаў у Тумарыне,
драўніна якога не падыходзіць пад рэалізацыю - яна ўся брудная. Там, у
прынцыпе, да 5 кюры на км. кв. Але, калі прайшоў пажар, увесь пыл пасля яго сеў
на апошні квартал. Атрымалася другаснае забруджванне драўніны. Сіламі нашага
ПМС драўніна гэтая будзе пахавана прама на месцы. І там зноў мы закладзем новыя
ліставыя лясы.Таму па грантах мы працуем актыўна, супрацоўнічаем з Аляксандрам
Васільевічам Леўчанка, ён - нацыянальны каардынатар, удзельнічае ў распрацоўцы
грантаў ад ПРАААН. Мы часта з ім сустракаемся.Чым могуць - дапамагаюць. На
вялікі жаль, дапамогу можна атрымаць толькі адзін раз у год.
- Дзякуй Вам за размову.
Адкрыць па-новаму веткаўскую зямлю спрабавала Ларыса
Раманава, пісьменніца
Старонкі гутаркі друкаваліся ў раённай газеце
"Голас Веткаўшчыны"
|