У адна тысяча дзевяцьсот саракавым годзе ў сялянскай беларускай сям'і нарадзіўся хлопча. Амаль нічым не прыкметны. Акурат той, які ў Змітраўцы-2, во-во, што пад Клічавам. Звычайнае немаўля. Але ж і актыўнае, і як пачало смактаць у матулі Тэклі з грудзей, не заўсёды поўных, то разам з малаком увабрала і настрой маладзіцы - трывогу за парадак у самай шчаслівай краіне, трывогу за бацьку-вайскоўца, бо той як рушыў у паход на вызваленне Заходняй Беларусі дык дапяў, няўрокам кажучы, ажно да лініі Манергейма ў Фінляндыі, а вярнуўся адтуль - собіла акурат з немчурой будучы ў партызанах патузацца, тое ж - і на плацдармах Другой сусветнай... Змітраўка дачакалася яго, але, да жалю, толькі інвалідам.

Далей, чуеце, з бацькі атрымаўся вясковы нізавы кіраўнік, які працаваў на розных (тады незаменных) пасадах. Важней тут, у нашым аповядзе, праўда, што ён быў бацькам шматдзетнай сям'і. Лусты хлеба не ставала, а трывог у ваеннай паласе часу хапала з лішкам. Дык жа і ўсмоктвала наша лабасценькае хлапчанё, якое сталі зваць Лёнікам, ўсё-усё, чым яго атульвала жыццё: і матчыну пяшчоту, і непакой, і радасць перамогі, і пасляваенны клопат, шырока разліты ў народзе, пра знябыты вынік працы на ферме, на полі... Асабліва ў бясхлебіцу. Над усім жа, як зазвычай у пачэснага люду, узвышаўся клопат пра сям'ю, пра свой род і нават нешта большае, што перадавалася ўжо не аднымі вуснамі.

Пачуцці хлопчыка развіваліся суладна з духам вясковай глыбінкі. Не дзе-небудзь, а тут выспявала і гартавалася сумленне. Пачуцці ў душы... Яны ўзносілі яго на крылах мараў і юначай фантазіі. У хлопца назапашваўся багаты і шчодры чуццёвы набытак! Ён як скарб - непакоіў і песціў. Адно, калі той неўтаймоўны набытак шукаў сабе выйсця і не знаходзіў яго, то пачынаў самаразгарацца, ды так, што, пэўна, даставаў аж да карэньчыкаў валос, падсмажваў іх, і ад таго шэвелюра ў падлетка аздаблялася ўсё больш і больш агніста-рудым колерам. Інакш адкуль бы такому хвацкаму колеру ўзяцца?

Атрымаўшы атэстат сталасці, юнак рашыў паглядзець, што робіцца за ваколіцамі роднай Змітраўкі. І, як птах-маладзён з дрэва, ён спікіраваў з хрыбціны вёскі ў прастору. Удыхнуў на поўныя грудзі. Хвалявала і радавала свабода. Яго падхапіла ветрам рамантыкі і як бачыш закінула... ў прыбалцкі горад Калінінград. За шчасце лічыў быць дарослым паўнавартасным грамадзянінам і працаваць на будоўлі вучнем муляра, атрымліваць грошы, хоць пакуль і невялікія, але ж і яны падмацоўвалі дух, сагравалі мары, развівалі задумкі. Шукаў і выкройваў, прыкідваў, як цяпер пераслаць што якое ў падмогу бацькам - гонар які!..

Але ж нязгасная рамантыка, як і неўтаймаванасць натуры, неўзабаве шпурнулі юнака з захаду на ўсход - у Свярдлоўскую вобласць, дзе таксама чакала будоўля, а адтуль - якая прастора ў краіны! - нават у Ніжні Тагіл. У тым Тагіле хлопча набудзе прафесію электразваршчыка і, споўнены рабочага гонару, ўладкуецца сеяць агністыя пырскі на аграмадным металургічным камбінаце.

Што ён шукаў, можна толькі здагадвацца. А калі па шчырасці і па больш высокім рахунку - шукаў самога сябе. З кніжак ведаў, што калі знойдзеш сябе, будзеш вельмі шчаслівым.

Толькі ўжо на творчую пуцявіну сваю выйшаў пасля службы ў арміі, і тое, што раней набыў, што пабачыў, клалася ў заплечнік. Звольнены ў запас сяржант, інтуітыўна пацягнуўся на філфак Белдзяржуніверсітэта.

За рознымі клопатамі не забываў, праўда, і на дамоўку, і вось аднойчы вылілася:

Недзе ля Магілёва -
Майго шчасця падкова.
Яе конь партызанскі
Там згубіў выпадкова.

Недзе ля Магілёва -
Майго сэрца аснова,
Найсвяцейшая мара,
Найгучнейшае слова.

Леанід Дайнека адразу, з першай кнігі вершаў "Галасы" (1969), заявіў пра сябе як пра паэта вельмі здольнага, раскаванага, свежага, пра што яшчэ больш грунтоўна засведчылі наступныя зборнікі: "Бераг чакання" (1972), "Начныя тэлеграмы" (1974), "Мая вясна саракавая" (1979), "Вечнае імгненне" (1985). І зпершых жа вершаў, як адзначала крытыка, "ягонае свежае паэтычнае дыханне настолькі натуральна ўлілося ў шматгалосы хор беларускай паэзіі, што, вобразна кажучы, у аркестры ён хутка стаў далёка не апошняй скрыпкай" (А.Марціноваіч). Па вобразнаму ладу і невычарпальнай метафарычнасці паэт Л.Дайнека, бадай, не ўступае такому віцязю беларускай літаратуры як Уладзімір Караткевіч, з якім яго родніць і наступная акалічнасць.

Не задаволены ў поўную меру паэтычнымі ўдачамі, Леанід Марцінавіч шукае свой талент таксама і ў прозе - апавяданні "Бацькава крыніца" (1974), раманы "Людзі і маланкі" (1978), "запомнім сябе маладымі" (1981), "Футбол на замініраваным полі" (1983). Аднак асаблівы мастакоўскі сверб і смак адчуў, калі перайшоў на гістарычную прозу. Хацелася напісаць пра беларускую мінуўшчыну. З ягонага прызнання: "Сверб стаяў у душы, незагойная стрэмка ныла ў сэрцы. Ды на кожнае хаценне патрэбна ўменне і патрэбна цярпенне. Яшчэ ў маленстве (яно такое далёкае), чытаючы кніжкі пра славутых віцязяў, пра аблогі гарадоў, пра жахлівыя вастрадзюбыя бярвенні-тараны, якія нібы шкарлупінне, праломвалі акутыя жалезам брамы, марыў я нейкім чынам сустрэцца з продкамі - з крывічамі, дрыгавічамі, радзімічамі. Але як?" (З уступу да рамана "Меч князя Вячкі"). Разумеў Леанід, што, збіраючыся па-новаму ў творчы шлях, пойдзе па цаліку, нікім яшчэ не кранутым. Пайшоў... Раскрываючы ссівелыя падзеі, паданні, легенды, карціны і характары, ён расчышчаў прыступкі да вытокаў свайго народа і сваёй нацыі. Пры гэтым адначасова пачуваў сябе мастаком слова і даследчыкам, стваральнікам і рэстаўратарам мінулых дзей ды вобразаў часу і гераічных асоб у іх узамадзеенні і ўзаемаперапляценні. Мець удачу тут - падвоенае шчасце!

Нарэшце, асаблівую вагу ў чытачоў займелі раманы "Меч князя Вячкі" (1987), "След ваўкалака" (1988), "Жалезныя жалуды" (1990). Менавіта за першыя два творы аўтар атрымаў Літаратурную прэмію імя І.Мележа (1988) і Дзяржаўную прэмію БССР (1990).

Чытачоў захапляе лёгкасць стылю і займальнасць твораў Л.Дайнекі. Яго кнігам уласціва паэтыка, як, зрэшты, і містыка, паяднаная з рэалістычнымі малюнкамі. Ён майстар у авалоданні часам і прасторай, што найбольш характэрна для рамана "Назаві сына Канстанцінам" (2008). Дзякуючы своеасаблівай сюжэтнай канструкцыі, героі гэтага твора перасяляюцца з адной эпохі ў другую, і пры гэтым захоўваецца як нітка аповяду, так і пафас у служэнні свайму народу, Айчыне. Падобна У.Караткевічу, аўтар рамантызуе гісторыю, адно пры гэтым ніколькі не паступаецца праўдай, псіхалагічнай дакладнасцю і глыбінёй кантэксту, не злоўжывае вымыслам. Ад твора к твору ў Л.Дайнекі ўсё выразней праяўляецца асацыятыўнае мысленне, уласцівае ў пэўнай меры і "Жалезным жалудам" і фантастычнаму раману "Чалавек з брыльянтавым сэрцам" (1994). У гэтым апошнім, пазначаным тут рамане, час дзеяння персанажаў - Вялікая Эра Плюралізму. Пісьменнік-мысляр прапануе увазе чытача новую мадэль грамадства будучыні, мадэль, у якой найзначнае месца адводзіцца клопату пра духоўнасць і разняволенне асобы. Чалавек з брыльянтавым сэрцам - мудрэйшы лідэр грамадзянскай супольнасці - сцвярджае, што чалавецтву давядзецца плаціць за стагоддзі фальшу і самападману.

Творчасць Л.Дайнекі найвыдатным чынам каардынуецца з клопатам нашага часу, калі перад літаратарамі і ўвогуле беларускай інтэлектуальнай элітай стаяць задачы вярнуць свайму народу гонар і годнасць, самаідэнтыфікацыю і самапавагу.

Неўзабаве мы атрымаем новы гістарычны раман Л.Дайнекі "Пра лісоўчыка, злога хлопчыка", які ў скароце друкуецца ў часопісе "Дзеяслоў".

А час акурат адбівае зарубку (яму-яму, агніста-рыжаму хлопчыку з мяккімі сакоўнымі вуснамі, які выйшаў з сям'і Марціна і Тэклі Дайнекаў у Змітраўцы) - 70 гадоў!!! Жалю варта, але ж краявіды Змітраўкі, калісьці родныя і чароўныя, цяпер халодзяць душу:

Там рэчачка бегла паўз хаты,
Паіла жывою вадой.
          Рашучы быў меліяратар -
Не знойдзеце рэчачкі той.

Потым, калі сум мінае, льга ўзважваць і набыткі. Нямала й зроблена, хоць і не ўсё зроблена, але такі Лёнік яшчэ ў росквіце сіл.

Можна лічыць, што пісьменнік Леанід Дайнека знайшоў тое няведамае, што шукаў, і пачувае сябе цяпер як чалавек з брыльянтавым сэрцам. Ён -сённяшні наш суайчыннік. І ён жа - з будучыні, бо з упэўненасцю можна сказаць: не адны мы, але і нашы нашчадкі будуць яго чытаць, любіць, шанаваць.

То шчаснага шляху табе, браце, і далей!

Васіль Якавенка

• Вырабнік «Крамбамбулі»: Каб людзі менш пілі, трэба, каб яны больш зараблялі