Пра гэта лідэрка музычнага калектыву «Серебряной свадьбы» Святлана Бень расказала ў інтэрв'ю ўкраінскаму выданню «Політика і культура».

- З чым у Вас атаясамліваецца мастацтва ў Беларусі?

- Яно ўсё вельмі партызанскае. У Беларусі неймаверна складаная і дзіўная гісторыя, якая не шырока вядомая. Я для сябе адкрыла гісторыю Беларусі пяць гадоў таму, калі я пачала глядзець новыя звесткі, матэрыялы. З'явіліся добрыя гісторыкі, якія вельмі добра ўсё гэта выкладаюць, вельмі кампактна, выразна і даступна.

Апошнія гадоў дзвесце беларусы знаходзяцца пад вельмі сур'ёзным ціскам. На мой погляд, ад гэтага выпрацаваўся вельмі схаваны ўнутраны супраціў, унутраная эміграцыя, калі чалавек існуе ў краіне і ў той жа час не існуе. Ён існуе ў паралельным свеце. Бо ён разумее, што не можа публічна выказаць сваю пазіцыю. Вельмі мала сродкаў для творчай рэалізацыі. Не падтрымліваюцца тэатры, музыка. Людзі выцягваюць астатнія грошы, працуюць на нейкіх работах, каб мець магчымасць прыйсці ў выходны дзень пайграць на гітары ў студыі, якую трэба зняць за шалёныя грошы. Дзяржаўнай падтрымкі вельмі мала. Гранты і міжнародныя фонды для нас замкнёныя.

- Але яшчэ кагадзе здавалася, што ў Вас пачалася адліга...

- Так, але адліга закончылася.

Усё жывое, шчырае, яскравае, непадобнае, якое выходзіць за рамкі састарэлага ўяўлення, пратыкаецца з цяжкасцю, і існуе ў падзямеллі. Не тое падзямелле, як за савецкім часам былі дысідэнты, але... Ёсць тэатр прыгожага Жэні Карнягі, ён ставіць выдатныя спектаклі. Але ён іх ставіць збольшага у Еўропе, а ў Беларусі ставіць адзін-два спектаклі. Абсалютна альтэрнатыўны спектакль, але адзін за некалькі гадоў. Ёсць нейкія цікавыя пастаноўкі і ў афіцыйных тэатрах, але гэта нейкія маленькія ўсплёскі. Ёсць цікавыя мастакі, але яны ўсё збольшага з'язджаюць у Польшчу, у Літву, ва Украіну, у Расею. Вялікая колькасць людзей з'язджае.

- Эміграцыя з Беларусі ў Расею - сумнеўны выбар для творчай рэалізацыі...

- У Расеі цяпер вельмі моцны палітычны ціск. Усе нашы сябры пакутуюць ад гэтага.

- Надоечы беларуская пісьменніца Святлана Аляксеевіч атрымала Нобэлеву прэмію. Лукашэнка быў зусім не ў захапленні ад гэтага...

- Так, не ў захапленні. Яна публічна яго крытыкуе. Святлана Аляксеевіч жыве за мяжой, і можа сабе гэта дазволіць. Аляксандр Лукашэнка не ўхваліў ейныя выказванні. А тое, што ён сказаў афіцыйна, з'яўляецца наказам да дзеяння ўсім чыноўнікам. Але народ вельмі рады. Хоць таксама падзяліўся на два лагеры, бо яна расейскамоўная аўтарка. Беларусі нанесеная вялікая крыўда, і за гэтую крыўду, за русіфікацыю, прабачэнні не прынесеныя. Беларуская мова была вытручаная неймаверна жорстка.90% беларускіх аўтараў было знішчана. 90% інтэлігенцыі, ўсе найлепшыя палеглі ў лагерах.

У нас быў канцлагер «Трасцянец», другі памерам у Еўропе. Гэтая тэма не ўзнімалася ніколі, бо калі пачалі капаць, высветлілася, што там пахавана забітых падчас рэпрэсій больш, чым забілі немцы ў часе вайны. А немцы прыязджаюць і капаюць самі. І вядома, што пачаўшы капаць, яны скажуць: «Так, гэта наша... А вось гэта - ужо не». Калі высветліцца, колькі людзей там забілі, гэта будзе зусім не на карысць афіцыйнай палітыцы. Таму гэтую тэму згарнулі.

Кагадзе там адкрылі сціплы мемарыял да сямідзесяцігоддзя перамогі, а пра тое, што побач быў іншы лагер смерці, наогул не згадалі. Трэба памятаць ахвяры. Трэба аб гэтым гаварыць. Трэба ведаць сваю гісторыю. Палову краіны Сталін забіў зверскім спосабам! А нам кажуць: «Не, дрэнныя толькі фашысты».

- Нямеччына прызнала і перапрасіла, а Расея не папрасіла прабачэння, а наадварот - ставіць новыя помнікі Сталіну...

- Для мяне гэта вельмі балючая тэма. Я не агрэсіўны чалавек, я ніколі не хацела браць зброю ў рукі. Але, калі я бачу гэтыя помнікі, у мяне цягнецца рука... Я так радая, што ў мяне няма пісталета. (Смяецца). Я чалавек няўрымслівы, ужо прычыніла б непапраўнае калецтва. У мяне ніводзін дзядуля не загінуў падчас Другой сусветнай вайну, але шмат сваякоў загінула падчас рэпрэсій. Я з павагай стаўлюся да Другой сусветнай вайны, для мяне гэта не пусты гук. Але для мяне гэта зусім раўназначныя трагедыі.

- Вы неяк сказалі, што публіка на вашых канцэртах падобная паміж сабой і ў Беларусі, і ва Украіне, і ў Расеі...

- Да нас прыходзяць у Расеі тыя, хто ніколі не скажа слова «укроп»...

- Вы не раз выступалі на фэсце «Джаз Кактэбель» у Крыме. Сёлета Вы выступілі на тым жа фэсце, але ўжо ў Затоцы. Дзе Вам падабалася выступаць больш? Якія былі адчуванні, калі «Джаз Кактэбель» перанеслі ў Затоку?

Я вельмі люблю і Адэсу, і Крым. Першы «Джаз Кактэбель» - мая першая паездка да мора. Я для сябе адкрыла Крым, як нейкую неймаверную казачную краіну, якую я ніколі не бачыла. Ужо ўсе мае сябры тысячы разоў туды ездзілі, падарожнічалі аўтаспынам, жылі ў намётах, а я ніколі. Для мяне гэта быў цуд. Я не ведала, што так бывае. Першы «Джаз Кактэбель» быў для нас вялікім узрушэннем. Мы вельмі баяліся, мы не думалі, што публіка будзе хоць крыху зычлівая. Нас выкупалі ва ўвазе і любові. Таму з тым, што адбывалася ў Кактэбелі тады, для мяне ўжо нішто не зраўнуецца. Ніводзін з канцэртаў, ніводзін з фэстаў у мяне гэта адчуванне шалёнага захаплення не перасягнуў. Я тады і Валошына для сябе адкрыла, і мора, і Карадаг.

Калі мы ехалі ў Затоку, я чакала адчуць нейкую пратэстную атмасферу. Я думала, што гэта будзе супраціў прыгожай весялосці супраць усяго дрэннага - немагчыма правесці там, а мы тут правядзем, і ён будзе такі, што вы ўсё там будзеце зайздросціць. Але настрой на фэсце быў трохі іншы. І людзей было няшмат. Гэта сумна. Цяпер наогул складана рабіць фэсты. І я схіляюся перад тымі, хто заняўся гэтым фэстам. А ў Крыме гэтым летам праходзіў нейкі іншы джазавы фэст.

- Вас туды не запрашалі?

- Не, на шчасце. Калі б запрасілі, мы былі б вымушаныя адмовіцца, нягледзячы на тое, што ў нас у Крыме шмат блізкіх сяброў. Я ўважаю цяпер нашу паездку ў Крым за суздром некарэктную, ні ў якой якасці. Нас туды клічуць з маленькім тэатрам, але я не магу ў сабе перамагчы псіхалагічны бар'ер.

- Гэтым жа летам у Расеі праходзіў рок-фэст «Нашествие-2015», пад патранатам міністэрства абароны Расеі. На якім дэманстравалася вайсковая тэхніка Расеі, месцам віселі сцягі «ДНР», і там жа заклікалі добраахвотнікаў на Данбас. Калі б Вас туды запрасілі, паехалі б?

- А Вы як думаеце?.. Я адназначна не падтрымліваю такі фэст. Маючы столькі блізкіх сяброў ва Украіне, якія траўмаваныя ўсёй гэтай сітуацыяй, я не ўважаю за карэктнае ехаць цяпер у Крым, хоць нас там чакаюць. А ўдзельнічаць у фэсце, дзе дэманструецца вайсковая тэхніка і ўзнімаецца ваяўнічы дух, я пагатоў не хачу.

 Хартыя'97