29 лістапада 2014

На досьвітку, у цемры запаліла сьвечку. Як жа цяжка было Дзядом Нашым у 1830 узьняць Паўстаньне! Маленькай вагнічкай успыхнула яно на Літве і адразу ж у змроку патапіўся Край. Цяпер яшчэ большая цемра насунулася на Зямлю, піліпаўскай ваўчынай паняверкай сьцятыя душы, і ў поцемках не відаць шляху, па якім пайсьці.

Вы маеце вялікі досьвед, і з вышыні Вам відней. Памажэце нам, Дзяды! Безь пераемнасьці мы анікуды ня зможам рушыць, адно асуджаныя будзем зноў і зноў валачы пад гару сызыфаў валун.

Ян Пятроўскі 1995

Што ж адбываецца цяпер? Кепска, блага нам, марнеем у бясьсільлі, а чаму - ня ведаем. Рвуць, расьцягваюць на часткі нашую зямельку ўсе, хто не лянуюцца падняць пэрліны, выкінутыя за непатрэбшчынай проста на сьметнік.

Але знайшліся ў Нашым Краі Літвіны, каторыя падабралі забруджаныя пэрліны з добрымі намерамі - апратаць іх ды ўзьняць на вышыню, каб паказаць люду красу іхнае зямлі. Гэта не спадабалася суседзям - ні рускім , ні польскім. Маскалі-начальнікі забаранілі Шыльду, якая была выканана Літвінамі да 210 рочніцы з дня народзінаў Адольфа Янушкевіча. Тут папросту была ўжыта грубая сіла. Так б'юцца адкрытыя ворагі. Цяжэй з тымі, хто дзейнічаюць тонкімі мэтадамі, але яшчэ складаней - з тымі крывадушнікамі, што прыкідваюцца быць нашымі прыяцелямі.

Тут я падаю копію часткі хронікі, якую разам са сваім, надта ўстрывожаным лістом даслала нам з Варшавы Пані Халіна Гэбэр. Палякі дакумэнтуюць усё, што датычыць разьвіцьця іхнае нацыі. У хроніцы зьмешчаны дзьве фотаграфіі зь Дзягільні - валун з эпітафіяй для Адольфа Янушкевіча на Старых Панскіх могліцах і забароненая шыльда на будынку, што належыў да маёнтку радзіны Янушкевічаў. Літвіны ўдзячныя Палякам за фотадакумэнты, таксама мы мусім быць удзячнымі тым грубіянам-начальнікам за забарону шыльды. Можа ад ушчатага галасу па шыльдзе прачнецца якісь беларус, азірнецца наўкола з пытаньнем: што адбываецца? Трэба, каб абудзілася ў людзях духовасьць, каб вушы пачулі, каб вочы пабачылі... як раскрадаюць іхную Бацькаўшчыну, тую, што даўней звалася Літвой.

У тэй польскай хроніцы напісана, што польская дыяспара Беларусі рупіцца пра аднаўленьне памяці пра Адольфа Янушкевіча, і сярод Палякаў - Ганна Матусэвіч і яе дачка Вэраніка. Гэтая памылка прыраўноўваецца да крадзяжу нашых духовых каштоўнасьцяў. Пры мёртвай сьпячцы беларусаў памылка робіцца злавеснай, фатальнай. Калі нават гэта напісана не наўмысна, а проста па звычцы браць тое, што не схавана (забраны край...), і такая мана зьяўляецца цяжкім злачынствам. Столькі ўжо высілкаў - і духовых, і матар'яльных укладзена было Літвінамі ў Дзягілёнскую эпапэю! І вось адным крамзолем, здавалася б, закрэсьлены ўсе нашыя дасягненьні. Як тут ня ўспомніць Купалу:

Я не для вас, паны, о, не!

У час вольны песенькі складаю.

Эпапэя - сказана ў энцыкляпэдыі - шэраг буйных, значных падзеяў, якія ўтвараюць адзінае цэлае. Хатні агмень на Літве, у Дзягільні, меў Адольф Янушкевіч, калі выпраўляўся на Лістападаўскае Паўстаньне 1830-1831, калі натхніў Юльюша Славацкага стварыць Песьню Літоўскага Легіёну, каторая можа стацца Нашым Гімнам. Цягам амаль чвэрці веку гэты агмень саграваў Адольфа ў Сыбіры, покі тут , у Дзягільні, жылі матка Тэкля і брат Януары зь сям'ёй. Затым Міхал, сын Януарага і пляменьнік Адольфаў, ўдзельнічае ў Паўстаньні 1863-1864 і за гэта на зямлю ў Дзягільні накладзены сэквэстар.

Ды зробленае для Бога ніколі не прападае. І ў нашыя дні доўжыцца Дзягілёнская эпапэя, калі 01.11.2013 прыяжджалі да Дзягільні ўдзячныя Казахі, каб ушанаваць Адольфа Янушкевіча, таго, хто дбаў пра іхную Будучыню. Да Літвінаў, што прыглядаліся, як бы распачаць працу ў Дзягільні, сталі падыходзіць людзі, каторыя адчулі накірунак эвалюцыі. Найперш былі гэта адмыслоўцы ў сваёй справе: архэоляг Мікола Крывальцэвіч, жывапісец Фэлікс Янушкевіч , скульптары Валяр'ян Янушкевіч ды Ігар Засімовіч; таксама надзвычай напоўненыя духовасьцю Дзіма Таруліс ды Ігар Яначкін напачатку і Сяржук Мацін - напрыканцы падзеяў. Не кажу пра канчатак Дзягілёнскай эпапэі, проста падзеі ў Дзягільні часова прыпыніліся, мо дзеля таго, каб ля іх закруціўся ўвесь сьвет. Рэч ідзе пра ачышчэньне Запавету Вялікіх Настаўнікаў. Дачасна, трагічна абарваліся жыцьці Ігара Яначкіна і Сержука Маціна. Былі гэта новыя людзі, якіх апошнім часам усё болей і болей зьяўляецца ў нашым залішне матэрыялізаваным і разбэшчаным цывілізацыяй сьвеце. Балесна ўсьведамляць, што іх ужо німа з намі, але яны здолелі прынесьці свой камень на пабудову Новага Храму Культуры.

Але вернемася да хронікі. Іначай, як пярэкрут нельга ідэнтыфікаваць наступнае пісаньне: "W latach 2006-2007 przy współpracy z Fundacją Dziedzictwa Wielkiego Księstwa Litewskiego podjęły wraz z archeologiem Mikołajem Krywalcewiczem prace badawcze i porządkowe..." Тут ужо дзівіцца сама Пані Халіна Гэбэр, зь якой мы асабліва шчыльна супрацоўнічалі ў тыя першыя гады, калі яна клапатліва, як матка, шмат дапамагала нам: "Chciałabym wiedzieć , gdzie ta fundacja działa?" Шмат людзей падыходзіла да Дзягільні, але яны не маглі наблізіцца да вялікай духовай зьявы, бо ключы ад духовасьці далёка закінуты.

Хачу аптымістычна закончыць свой твор, гартаю зноў і зноў Панін Халінін ліст, а ён такі гаротны! "To już nie wróci, nie będzie u Was Litwy ani Polski, tylko Białoruś (dawniej Litwa) , musi mieć wolność, równość praw i religii".

Шчасная была я ў 2010, бо ня ведала гэтага гора, калі выдала першую кнігу Жывой Этыкі "Кліч", што пачынаецца словамі: "Да Новае Літвы Мая першая вестка". "Няўжо на Літве не асягнуць духовасьці і выберуць вонкавасьць?"... (верш 13)

Ганна Матусэвіч,  29.11-02.12.2014