Мы рамантавалі машыну. Папраўдзе, рамантаваў майстар Кастусь, а я на правах чалядніка дапамагаў. Калі мянялі пярэднія тармазныя калодкі, Кастусь спраўляўся без мяне. Спрытна здымаў колы, выбіваў старыя, нібы сцёртыя наждаком, калодкі, ставіў новыя, тоўсценькія, цёмна-бліскучыя, падобныя на квадратную шакаладку.

А вось задняя калодка, якая нагадвала сярпок маладзіка, упёрлася. Дакладней, упёрлася спружына: адзін канец яе трэ было ўставіць у вушка калодкі і такім чынам замацаваць калодку ў цэнтры дыска.

Разы тры спрабавалі мы зачапіць спружыну, устанавіць яе на месца і ўсё не атрымлівалася - то міліметр, то два не дацягвалі. Спружына зрывалася, зноў сціскалася, вярталася ў ранейшае становішча.

- Ну й тугая спружына! Каб яе ліха... - Кастусь выцер тыльным бокам далоні потны лоб. - Мусіць, трэба вам даць іншы інструмент.

Я націскаў драўлянай рукаяткай малатка. А Кастусь устаўляў між колцаў спружыны пляскаты канец вялізнай адвёрткі, і мы разам расцягвалі ўпартую спружыну. I не дацягвалі.

Кастусь падняўся, высокі, шырокі ў плячах, загарэлы, нібы адліты з бронзы. На моцнай шыі цьмяна бялеўся срэбраны крыжык на тоўстым залатым ланцужку. Калі я прыехаў, Кастусь быў у адных плаўках, корпаўся каля разбітай іншамаркі.

- Спёка неміласэрная. Магу працаваць адно ў плаўках, - нібы апраўдваючыся, сказаў ён.

На дварэ ўжо каторы дзень уладарыла бязлітасная гарачыня - апоўдні ртутны слупок перапаўзаў за лічбу трыццаць. Пад вечар паветра трохі свяжэла, астывала, асабліва ў цяні. Мы працавалі на двары, парослым густым, як воўна, мурагом, які за апошнія дні парыжэў ад спёкі.

Нарэшце сонца, ярка-ружовае, нібы жаўток яйка вясковай курыцы, скацілася за купчастую ліпу, што высілася за гаражом. Паветра адразу пасвяжэла, затое пачалі лютаваць камары. Кастусь нацягнуў палінялыя, але чыстыя, некалі блакітныя джынсы. Я любаваўся ягонымі рухамі, моцнай прыгожай паставаю. I міжволі думаў: «От жа вылепіла прырода гэткага мацака. Усё дала яму: мужны адкрыты твар, зеленавата-шэрыя вочы, якія пазіралі на свет з годнасцю і дабрынёй, дужыя шырокія далоні з доўгімі пальцамі, якія, здавалася, лёгка трымаюць малаток, ці вялізны гаечны ключ». За яго працаю было прыемна назіраць. Кажуць, што заўсёды прыемна назіраць, як гарыць агонь, цячэ вада, як выдае грошы касірка, і як працуе іншы чалавек. Я б удакладніў: як працуе майстар.

Кастусь нырнуў у расчыненыя дзверы гаража, неўзабаве вярнуўся з кароткім ломікам, трохі большым за манціроўку.

- Паспрабуйце гэтым упірацца. Павінны ж мы ўлагодзіць упартую спружыну. Годзе ёй упірацца.

На гэты раз мы дружна ўпёрліся, напружыліся - і паставілі спружыну на месца.

- Во, нарэшце мы яе перамаглі. Зробім перадых, - Кастусь кінуў на старое кола канчур дошкі, сеў на яго, прыхлопнуў камара, што прысмактаўся да ілба.

- Другую спружыну паставім хутчэй. А тады памяняем задні тармазны шланг. Пракачаем тармазуху. I ўсё - хакей. Будуць тармазы, як новенькія. Руль і тармазы - галоўнае. У мяне была гісторыя...

Кастусь пільна зірнуў на мяне: ці настроены я выслухаць яго, і працягваў, бо пераканаўся, што я, як кажуць, і вушы развесіў:

- Гадоў дваццаць пяць таму было. Вярталіся з вяселля. На «Жыгулях». Уціснулася восем чалавек. Я за рулём. Едзем па лясной дарозе. Ноч, цемра. Наперадзе - круты паварот. Націскаю на тормаз - нага правальваецца. Хуткасць - сотня з гакам. Калі крутануць руля, машына ў кювет. Ляцім, куляемся - і капцы. Убачыў вялізны лазовы куст. Мільганула думка: куст змякчыць удар. Гэта апошняе, што памятаю. Потым жахлівы шоргат лазовых галінак, моцны ўдар, трэск, грукат і - цішыня. Ачомаўся на трэція суткі. Усё вакол белае. Ляжу пад кропельніцай.

Кастусь перадыхнуў, адагнаў камароў, ускінуў на плечы за­шмальцаваную чырвона-сінюю масцерку.

- Потым дазнаўся, што праляжаў на аперацыі шэсць гадзін. Рамонт быў капітальны. Двайны пералом правай нагі, пералом левай. Зламаў правую ключыцу. Дзве скабы, ну, рабрыны. Левую руку абадраў ад запясця да локця, - Кастусь закасаў рукаво, і я ўбачыў ружавата-карычневы шнар.

- Тры месяцы пракачаўся ў Маладэчне ў бальніцы. Васьмёра нас ехала. Усе засталіся жыць. Траўмы былі ў кожнага. Дактары дзівіліся, што я выжыў. Машына сплюшчылася ў гармонік. Рамонту не падлягала. Палкоўнік міліцыі паглядзеў здымкі машыны, сказаў: «Вадзіцель не павінен быў выжыць у такой аварыі». А я выжыў. Памалу пачаў рамантаваць машыны. Таго «жыгулёнка» мне падарылі бацькі. Я прыйшоў з войска, уладкаваўся на будоўлю ў Маладэчна. Няблага зарабляў. Паездзіў гады са два на той машыне. Першая мадэль. «Капейкай» у народзе празвалі. Крэпкая машына... А на тым вяселлі я пазнаёміўся з дзяўчынай. Дачулася яна пра аварыю. Пачала хадзіць у бальніцу. І ўсё часцей. Кажу ёй: «Дзяўчынка, мілая, навошта табе ламаны-пераламаны калека? Не хадзі ты да мяне. Ці мала хлопцаў вакол? Азірніся».

Не, кажа, я ў цябе закахалася. Як убачыла, так адразу і ўліпла, - Кастусь скупа, неяк сарамліва, усміхнуўся, памаўчаў. - Праз год пасля аварыі сышліся, пражылі ўжо дваццаць два гады. Старэйшы сын служыць у войску. Малодшы перайшоў у дзесяты клас, дачка - у сёмы. Вось такія нашы справачкі.

Я слухаў і не мог даць веры, што гэтага мацака, прыгожага, загарэлага мужчыну збіралі па частках.

- Кастусь, а крыжык носіце даўно?

- Праз сем гадоў пасля аварыі нарадзіўся малодшы сын, Сяржук. Вось тады Надзя, жонка, параіла купіць крыжык. Цяпер кожную нядзельку хаджу ў царкву. Усялякую работу ўбок, і з Надзяй ідзем у храм... Ну што, бярэмся за справу?

Спружыну на другім коле мы ўстанавілі з першай спробы.

- Вопыт, досвед - вялікая рэч, - задаволена прамовіў Кастусь. - А яна гэткая ж тугая, як і тая. А мы яе замантулілі адразу. Спружыну чым мацней сціснеш, тым большая будзе аддача. Як шугане, дык не ўтрымаеш. Мой дзед, а яго таксама Кастусём звалі ў гонар Кастуся Каліноўскага, казаў: «Беларускі народ у вайну нагадваў сціснутую спружыну. Як выпрастаў спіну, дык немцы і пакаціліся... Зямля гарэла пад нагамі фрыцаў».

Мяне ўразіла гэтае нечаканае параўнанне. Здзівіла, што хлапчуку, які нарадзіўся ў невялікай вёсцы, у сялянскай сям'і, далі імя ў гонар Каліноўскага. Мабыць, суразмоўнік адчуў маю няверу, бо тут жа дадаў:

- Мой прапрадзед Базыль, па-сучаснаму Васіль, быў касінерам Каліноўскага. Загінуў тут, на Вілейшчыне. Літвінчук - наша прозвішча. Яно невыпадковае, яно - гістарычнае. Мы з літвінамі былі спрадвеку. Гэта потым наш край пачалі называць Белай Руссю. Вы ж Ермаловіча Міколу чыталі?

- Канечне, чытаў. Быў з ім добра знаёмы. Мікалай Іванавіч нават рэцэнзію на маю кнігу «Якар надзеі» надрукаваў.

- Дык, значыць, і ён вас чытаў! - з павагаю зірнуў на мяне Кастусь. - Я вам скажу вось што. Беларусь павінна адрадзіцца. Ну, паглядзіце, як вакол усе людзі за сваё трымаюцца. Дзесьці чытаў, што у Чэхіі родная мова была зусім у заняпадзе. А зараз? Расквітнела. А чым мы горшыя? Мы ж народ спружыністы. Акрыяем.

Кастусь гаварыў і рабіў сваю справу. Здавалася, ягоныя рукі робяць самі па сабе. Аўтаматычна. Яны спрытна адкруцілі за­ржавелую гайку задняга тармазнога шланга, устанавілі новы, залілі тармазуху - тармазную вадкасць, пракачалі яе.

- Ну што, праверым тармазы?

Кастусь выцер анучаю далоні, сеў за руль, выехаў на вуліцу, разагнаў машыну і рэзка спыніўся. Пад коламі зашаргацеў пясок, шлейф пылу ўзняўся над машынай.

- Усё ў ажуры. Тармазы, як новенькія. Нездарма валэндалі­ся мы над спружынаю, - задаволена сказаў Кастусь.

- Дзякуй, Кастусь. Майстар вы адмысловы. Як будзем разлічвацца? Работа сур'ёзная. Колькі?

- Работа звычайная. Нічога асаблівага. Дваццаць тысяч.

- Мусіць, мала. Даю трыццаць.

- Не-не, - рашуча запярэчыў Кастусь. - Вам грошы з неба не валяцца. Можа, кнігу новую калі падорыце.

- Пашукаю зараз. Павінна быць.

Абмацаў кішэні за крэсламі, знайшоў сваё «Сіняе лета». Падпісаў.

- От за гэта шчыра дзякую! - Кастусь асцярожна ўзяў кнігу, баючыся запэцкаць яе. - Калі што якое з машынаю - прыяз­джайце.

- А ланжэрон вы маглі б заварыць?

- Запраста. А што ёсць праблема з ланжэронам?

- Была, у Мінску доўга не мог знайсці зваршчыка. Не ведаў, што вы ёсць. I што ўсё ўмееце.

- Затое цяпер ведаеце. Шчасліва ездзіць. I не ламацца.

Машына лёгка кацілася па асфальце. Наперадзе пачыналася калдобістая жвіроўка. Нага аўтаматычна націснула на педаль тормаза, машына рэзка, нібы зацугляны конь, прыпыніла ход. «Малайчына Кастусь», - падумаў я з удзячнасцю пра майстра і міжволі ўзгадаў, як мы ўлагодзілі ды замантулілі ўпартую спружыну.

2005-2006 

Левановіч Л. Бесядзь цячэ ў акіян: раман, апавяданні, абразкі, эсэ / Леанід Левановіч. - Мінск: Кнігазбор, 2007. - С. 318-322.