Зацяжны характар дзяржаўнай антынацыянальнай палітыкі ў сферы духоўнага жыцця краіны самым адмоўным чынам уплывае на этнічную самасвядомасць яе тытульнага народа - беларусаў. Шматгадовая русіфікацыя спрычынілася да таго, што ў абсалютнай большасці сучасных беларускіх сем'яў не гучыць беларуская мова. Не чуюць ці мала чуюць яе ў дашкольных, школьных установах, універсітэтах, гімназіях, каледжах, ліцэях, вучылішчах прафесійна-тэхнічнага профілю, па радыё і тэлебачанні, падчас правядзення афіцыйных святочных, агітацыйна-прапагандысцкіх, культурна-асветніцкіх мерапрыемстваў, паказу драматычных, оперных спектакляў, дэманстрацыі кіно, выступленняў эстрадных спевакоў і г.д. Словам, свядома, планава, на дзяржаўным узроўні робіцца ўсё, каб беларус не адчуваў сябе беларусам, хаця і жыве ён не на чужыне, а ў роднай бацькоўскай хаце.

Працяглы час такі прыгонны стан беларускага культурна-моўнага жыцця цалкам задавальняў усе эшалоны ўлады краіны. Аднак сёння сярод шматлікага апарату дзяржаўных чыноўнікаў ужо знайшліся асобы з добрым прадбачаннем велізарнай этнічнай катастрофы ад такой заганнай моўнай палітыкі - немінучага вымірання беларусаў як самабытнай нацыі. Смеласці карэнным чынам змяніць сваю антынацыянальную, культурна-моўную палітыку нестае ў вышэйшых кіраўнікоў, а вось жаданне на больш позні тэрмін адцягнуць этнічнае выміранне беларусаў у іх прысутнічае. Не сумняваючыся ў тым, што з-за глабальнай дэфармацыі нацыянальных асноў культуры беларусы ўсё ў меншай ступені будуць глядзець на сябе як на самабытны этнас, а некаторыя з іх хутка наогул адмовяцца ад свайго гістарычнага імя, дзяржаўныя ідэолагі пайшлі на масавае ўжыванне на ўсіх абсягах краіны лозунгаў "Мы - беларусы!", "Наша краіна - Беларусь!", "За вольную, незалежную Беларусь!". Нават маладасведчаныя людзі добра разумеюць, што такія лозунгі зусім не адпавядаюць рэчаіснасці, бо як можна быць беларусам, краінай Беларусь, прычым вольнай, незалежнай, дый яшчэ квітнець, калі амаль ва ўсіх сферах грамадскага жыцця пры непасрэднай падтрымцы прэзідэнцкай вертыкалі пануе руская мова, калі з-за празмерна шырокага распаўсюджвання рускай культуры не знаходзіцца прыстойнага месца беларускай нацыянальнай культуры ў духоўным жыцці Бацькаўшчыны.

Каб дапамагчы такім гора-кіраўнікам хоць трохі адтэрмінаваць этнічную смерць беларусаў, бюджэтныя кампазітары і паэты-песеннікі, думаю, не без уплыву афіцыйных ідэолагаў, ужо паспелі стварыць процьму рускамоўных песень, амаль у кожным куплеце якіх прысутнічаюць словы "беларус" ці "Беларусь". Здараецца і такое, што яны па два-тры разы згадваюцца. Разлік даволі просты: не даць беларусам канчаткова забыцца пра назву сваёй нацыянальнасці і краіны пражывання.

Практыкаваць такую сімвалічную беларускасць у рускамоўных песнях даводзіцца яшчэ і таму, што ўжо амаль няма каму спяваць і далёка не ўсе хочуць слухаць, разумець па-беларуску. Дзяржаўная палітыка русіфікацыі, не выключаючы і сучаснай, паадбівала многіх ад уласных культурна-моўных традыцый. Народ у сваёй асноўнай масе жыве чужым, навязаным звонку, якое пладзяць і нашы творцы.

Мой нябедны досвед этнакультурнага развіцця краіны не пакідае аніякіх сумненняў, што такой штучнай, лозунгавай беларускасцю прэзідэнцкай вертыкалі не ўдасца захаваць беларускай Беларусь і беларускімі беларусаў.

Калі сённяшнюю - дарэшты здэнацыяналізаваную - Беларусь аб'яднаць з Расіяй у адну дзяржаву, з этнічнай карты, са службовай дакументацыі апошняй адразу ж знікнуць такія, хоць і фармальна, але ўсё ж папулярныя пакуль што ў нашых афіцыйных ідэолагаў і інтэлігенцыі словы "Беларусь" і "беларусы". I ніхто так не дапаможа саюзнай уладзе звесці іх у нябыт, як сама беларуская рускамоўная інтэлігенцыя, асабліва творчая, якая і сёння так прагне неабмежаванай прасторы для сваёй супярэчнай беларускаму нацыянальнаму інтарэсу дзейнасці. Найменне "Паўночна-Заходні край" для беларускіх земляў хутчэй за усё не адновяць з-за нядужа вялікай папулярнасці гэтага слова, а вось ганебная, абразлівая для іх карэннага насельніцтва саманазва "тутэйшыя" атрымае права на жыццё, супраць чаго наўрад ці будуць выступаць новыя улады. Калі ўсё ж такога трагічнага, саромнага канца не жадае прэзідэнцкая вертыкаль (у што цяжка паверыць), калі яна не хоча стаць калектыўным Герастратам у этнічным забойстве ўласнай тытульнай нацыі, трэба яе жыццё і жыццё ўсёй краіны да самых краёў напоўніць рэальнай, а не лозунгавай, касметычнай беларускасцю. Тады адпадзе патрэба глуміць фарбы, палотнішчы і іншыя матэрыялы для вырабу не падмацаваных практыкай транспарантаў з надпісамі "Мы - беларусы!", "Наша краіна - Беларусь!", "За вольную, незалежную Беларусь!". Трэба ж і нам нарэшце жыць так, як і ўсе цывілізаваныя народы. Сам я за мяжою не бываю, але ад тых, хто наведвае іншыя краіны, чуў, што ў Польшчы яны не сустракалі плакатаў з надпісамі "Мы - палякі!", у Францыі - "Мы - французы!", у Італіі - "Мы - італьянцы!". Гэта і так зразумела. Знаходзімся ж у цэнтры Еўропы. Дык давайце і паводзіць сябе па-еўрапейску, жыць паводле ўласных нацыянальна-культурных стандартаў. Годзе без меры паглынаць чужыя культуру і мову, хоць яны і славянскія, тады ні сабе, ні каму-небудзь іншаму не трэба будзе даказваць, што мы беларусы і жывем у Беларусі. Усё роўна не павераць у гэтую прыгожую казачку ні самі беларусы, ні тыя, хто будзе наведваць іх дашчэнту спляжаную русіфікацыяй дарагую, любую Бацькаўшчыну, што ператварае яе для беларускамоўных беларусаў у сапраўдную чужыну.

Леанід ЛЫЧ, доктар гістарычных навук, прафесар

"Народная воля" 24.07.2008 г.