Маналог айца Леаніда (Акаловіча)
(Прысвячэнне да чарговага дня  народзінаў)

Мой род  - старадаўні, шляхетны, ліцьвінскі.
Вось тут яго корні - у роднай зямлі,
Парослай імхом, пустазельлем чужынскім
Сярод церпялівых, тутэйшых расьлін.

Дык хопіць цярпець! Мы - не пасынкі ў Бога.
Мы - Божы народ пад назовам Літва.
Літва - гэта лёс, гэта наша дарога
Да лепшае долі, да хараства.

Айцец Леанід (Акаловіч):
"Ідэя самастойнай беларускай праваслаўнай царквы існавала яшчэ з часоў Эўфрасіні Полацкай..."

Інтэрвію з пратаярэем Беларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы айцом Леанідам Акаловічам

Баўтрамей ГОРБАЧ («Трэці шлях»)

Горбач: Давайце пачнем зь невялічкага гістарычнага экскурсу. Распавядзіце, калі ласка, пра гісторыю Беларускай Аўтакефаліі: як яна зьявілася і як дажыла да нашых дзён?

Айцец Леанід: Гісторыю Беларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы можна разглядаць па-рознаму, гледзячы адкуль пачынаць. Пасьля Берасьцейскай царкоўнай вуніі праваслаўе ня зьнікла зь Беларусі, але заставалася, хай і ў малой колькасьці. Працэнтаў на 10 насельніцтва Беларусі заўсёды заставалася праваслаўным. Потым, канечне, у пэўнай ступені праваслаўе было перахопленае пад расейскую праваслаўную царкву пасьля доўгіх гадоў барацьбы. Ва ўсялякім выпадку, ідэя самастойнай беларускай праваслаўнай царквы існавала яшчэ з часоў Эўфрасіні Полацкай, Кірылы Тураўскага, з біскупстваў Полацкага, Смаленскага, Турава-Пінскага ды іншых. У 20 стагодзьдзі, калі народы сьвету і, у прыватнасьці, Усходняй Эўропы, стваралі свае нацыянальныя дзяржавы, разам з гэтым пачалі адраджацца і самастойныя нацыянальныя цэрквы, у тым ліку і на Беларусі ў 20-х гадах паўстала адроджаная праваслаўная аўтакефалія. Былі праведзены адпаведныя зьезды - Царкоўныя Саборы, на якіх былі зацьверджаны статуты, але, на жаль, гэты пэрыяд быў перарваны савецка-бальшавісцкай уладай. Улада пачала наступаць на ўсялякую рэлігію, у тым ліку і на Беларускую Аўтакефалію, на яе нават часьцей. Многія сьвятары былі зьнішчаныя, загінулі ў турмах і канцлягерах на высылцы, але ня поўнасьцю - беларускія сьвятары заставаліся на Бацькаўшчыне, хай сабе і нянадта высокія гіерархі. Заставаліся вернікі, і Беларуская Аўтакефальная Царква працягвала жыць, можна сказаць, такім падпольным і вандроўным чынам, і існавала як Беларуская Вандроўная Аўтакефальная Праваслаўная Царква. Потым аўтакефалія была зноў пацьверджаная ў 1942 годзе ўжо пры нямецкай акупацыі. Адбыўся Сабор, і Аўтакефалія зноў была абвешчана, царква на Беларусі зноў пачала адкрытую дзейнасьць. Калі ж надышлі бальшавісцка-савецкія войскі, частка гіерархаў Беларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы адвандравала ў Эўропу і потым у Амэрыку, Канаду, Аўстралію ды іншыя краіны, і там утварылі цэрквы, якія існуюць і дагэтуль. У Беларусі засталася частка сьвятароў, закансьпіраваных, і на ўсход і на поўдзень ад Менску засталіся і вернікі, якія працягвалі набажэнствы ў якасьці, зноў жа, вандроўнай Беларускай Аўтакефальнай Царквы. З чарговай хваляй адраджэньня ў 80-я - 90-я гады, з набыцьцём Беларусяй незалежнасьці, БАПЦ зноў выйшла з падпольля і пачала дзейнічаць у асобе нашага біскупа Пятра (Гушчы), іншых сьвятароў, у тым ліку і пакорнага слугі Вашага. У нас існуюць прыходы ў Менску, пад Менскам, на захадзе Беларусі, у Магілёве, у Гомелі, Віцебску і іншых месцах. Адно толькі, мы ня можам афішыяваць гэтыя прыходы і людзей, якія там дзейнічаюць, бо ідзе перасьлед праваслаўнай аўтакефальнай царквы з боку прамаскоўскай улады на Беларусі.

Горбач: Скажыце, калі ласка, якая цяпер колькасць прыходаў Беларускай Аўтакефальнай Праваслаўнай Царквы на Беларусі? Колькі прыкладна людзей, якія сябе больш асацыююць з аўтакефаліяй, а не з афіцыйным праваслаўем?

Айцец Леанід: Мы можам назваць лічбу ў некалькі сотняў людзей, якія стала падтрымліваюць нашыя 12 прыходаў, сьвятароў - некалькі дзесяткаў, але ня ўсе зь іх сябе аўтакефалістамі пазыцыянуюць адкрыта. Афіцыйна ў нас 5 сьвятароў, а астатняя частка сьвятароў працуе неафіцыйна. Таму, што да афіцыйнага статусу БАПЦ ў Беларусі, то наша царква праводзіць набажэнствы ў паўпадпольлі альбо нават зусім у падпольлі.

Былі ў нас прыходы ў Лідзе і пас. Пагранічным Бераставіцкага раёна. У вёсках Шчомысліца і Сёмкаў Гарадок пад Менскам. Лідзкі прыход зачынілі, напалову збудаваную царкву забралі пад расейскую царкву. У пасёлку Пагранічны зусім зруйнавалі царкву. У Лідзе айца Васіля Мялешку давялі да таго, што неўзабаве пасьля закрыцьця прыходу ён памёр. Яго трэціравалі і не давалі весьці будоўлю царквы - паставілі вакол царквы забараняльныя для пад'езду знакі, што нельга было нават крану пад'ехаць ці машыне падвесьці цэглы ці цэменту. Ідзе вялікі гвалтоўны наезд з боку Расейскай праваслаўнай царквы, таму, што, маўляў, яна баіцца такога расколу, як на Ўкраіне.

Горбач: Скажыце, з чым зьвязаная гэткая нянавісьць, гэткае непрыманьне беларускай царквы ўладамі?

Айцец Леанід: Ну, вы ведаеце, што сёньняшняя ўлада пераважна ўлада антыбеларуская, і паколькі мы як беларуская аўтакефальная царква знаходзімся ня ў лоне расейскай імпэрскай царквы, і таму ня можам падтрымлівацца і самой Расейскай праваслаўнай царквой, і нашай антыбеларускай прарасейскай уладай. Мы молімся за Беларусь, за беларусаў і за ўсіх на Беларусі, мы не супрацьстаўляем беларусаў ані расейскаму народу, ані ўкраінскаму ці іншаму. Мы лічым, што кожная дзяржава і кожны народ можа мець сваю царкву і сваю веру, гэтаксама як і сваю мову і сваю спрадвечную гісторыю і культуру.

Горбач: У чым унутранае, сутнаснае адрозьненьне аўтакефальнай царквы ад расейскай? Што можа прапанаваць верніку Беларуская Аўтакефальная Праваслаўная Царква, чаго ня можа прапанаваць РПЦ?

Айцец Леанід: Адрозьненьняў у кананічных адносінах няма ніякіх, у гэтым беларуская праваслаўная царква ідэнтычная расейскай праваслаўнай. Адзінае адрозьненьне ў тым, што мы молімся за Беларусь і на беларускай мове. За свой народ, які мае вялікую гісторыю і вялікую культуру.

Горбач: А наколькі пашыраная ідэя беларускай аўтакефаліі сярод актыўных праваслаўных вернікаў, сярод "афіцыйнага" праваслаўнага духавенства?

Айцец Леанід: Прыхільнікаў ёсьць нямала, нават сярод прадстаўнікоў Расейскай праваслаўнай царквы ў Беларусі, якія гатовыя былі б перайсьці ў аўтакефалію. З мэркантыльных, сваіх практычных прычынаў пакуль яны ня хочуць пераходзіць, ня хочуць страчваць пасаду, але ідэю Беларускай Праваслаўнай Царквы яны падтрымліваюць. Ідэя вельмі папулярная сярод пэўнай часткі інтэлігенцыі, у тым ліку сярод многіх вядомых дзеячоў. Падтрымліваюць яе ня толькі гуманітарыі, але і тэхнікі, эканамісты. Падтрымліваюць таксама людзі розных сацыяльных пластоў насельніцтва. Тым ня менш, ідэя аўтакефаліі, на жаль, яшчэ не ахапіла шырока насельніцтва, бо справа Беларускай Аўтакефаіі замоўчваецца, анідзе ў СМІ пра нашу дзейнасьць не паведамляецца. Газэты, якія спрабуюць публікаваць матар'ялы пра Беларускую Аўтакефальную Праваслаўную Царкву, церпяць рэпрэсіі, зачыняюцца, вымушаныя плаціць штрафы. Больш за ўсё нам перашкаджаюць рэпрэсіі з боку афіцыйных дзяржаўных ворганаў - камітэтаў па справах рэлігіі, сельсаветаў, міліцыі, райвыканкамаў, пракуратуры, штрафавальных камісіяў...

Горбач: А якія стасункі мае Беларуская Аўтакефальная Праваслаўная Царква з вуніятамі? Паміж гэтымі цэрквамі можна правесьці шмат паралеляў: абедзьве пэўным чынам прэтэндуюць на статус нацыянальнай царквы беларусаў, абедзьве цэрквы досыць прыгнятаюцца сёньняшнім рэжымам. Пры гэтым у гістарычным кантэксьце ёсьць і пэўны канфліктны аспэкт: ці ня ёсьць вуніяты больш легітымнымі спадкаемцамі старажытнага беларускага праваслаўя? Ці ня скончылася сапраўднае беларускае праваслаўе Берасьцейскай вуніяй?

Айцец Леанід: Я б не сказаў, што тут усё гэтак адназначна. Грэка-каталіцкая царква таксама зьвялася ў Беларусі, бо пачала на лаціне, а потым на расейскай мове весьці мэтрыкі нараджэньняў і праводзіць набажэнствы. Праваслаўных кананічных тэкстаў засталося больш, чым уніяцкіх. Павінна было шмат чаго застацца і ад грэка-каталіцкай царквы, але ж вялікіх, значных помнікаў, на жаль, не захавалася, бо зьнішчаны пры ліквідацыі вуніі Восіпам Сямашкам у 1839 г. Так, канечне, яна была пашыраная, але на жаль, яна таксама ў многім, як бачым, падпала пад уплыў каталіцызму і ў тым пляне, што не служыла на роднай мове. Таму маем тут перабольшваньне беларускасьці грэка-каталіцкай царквы. Гэтаксама нельга перабольшваць беларускасьць і рэшткаў праваслаўнай царквы, якая вяла набажэнствы ў асноўным на царкоўнаславянскай мове. У 19 стагодзьдзі дзякуючы намаганьням беларускіх католікаў пачалося паступовае адраджэньне беларускага ў касьцёле і царкве. Католікі дабіліся спачатку казаньняў, пропаведзяў па-беларуску, а потым паступова пачалі перакладаць на беларускую мову Біблію ды іншыя рэлігійныя творы, што паспрыяла беларусізацыі касьцёлу і, у рэшце рэшт, царквы.

Я б не сказаў, што сёньня ў нас ёсьць нейкія антаганістычныя адносіны з грэка-католікамі ці католікамі. Я б лепш прывёў прыклад, наадварот, экуменістычнага супрацоўніцтва. Мы праводзім сумесныя акцыі з грэка-католікамі, а іншым разам з рыма-католікамі ў Курапатах, на Радаўніцу, Дзяды, на Жальбінах у Ігумені - разам выступаем, асьвячаем, кажам малітвы па-беларуску.

Горбач: А царква, якая называе сябе "Белорусская православная церковь", да вас, канечне, не далучаецца?

Айцец Леанід: Вядома, не. Гэта назва спецыяльна ўзятая расейскай царквой, каб перахапіць, каб зьняславіць Беларускую Аўтакефальную Праваслаўную Царкву. Раней яна называлася Беларускі экзархат Расейскай праваслаўнай царквы Маскоўскага патрыярхату. Гэтак зроблена і ва Ўкраіне, дзе ёсьць Украінская праваслаўная царква Кіеўскага патрыярхату і Ўкраінская праваслаўная царква Маскоўскага патрыярхату. Расейская праваслаўная царква намагаецца падмяняць паняцьці і ўзяць на сябе ролю беларускай нацыянальнай царквы, хоць нічога беларускага ў ёй амаль што няма. Нават мова іхных перакладаў рэлігійных тэкстаў на беларускую вельмі далёкая ад сапраўднай мовы - беларуска-расейска-царкоўнаславянская трасянка, якая пярэчыць духу беларускай мовы. БПЦ Маскоўскага патрыярхату творыць этнацыд, русіфікацыю, дэнацыяналізацыю беларусаў і фактычна яна расколвае беларусаў і ў беларускай царкве, не спрыяе кансалідацыі нацыі.

Горбач: Яшчэ адно пытаньне, зьвязанае зь беларускім праваслаўем, але якое не стаіць на парадку дня вельмі востра. Як вядома, на Беласточчыне і ў Польшчы існуе гэтак званая Польская праваслаўная царква, якая насамрэч збольшага аб'ядноўвае падляшскіх беларусаў, але па факце чым далей, тым болей служыць іх палянізацыі і дэбеларусізацыі. Такім чынам, людзей, якія ўсьведамляюць сябе на Падляшшы "праваслаўнымі палякамі", ужо ці ня больш, чым сьвядомых беларусаў. Якую пазыцыю займае Беларуская Аўтакефальная Праваслаўная Царква ў гэтым пытаньні? Ці былі спробы стварэньня цэнтру беларускага праваслаўя ў Падляшшы, гэтым некалі беларускім праваслаўным рэгіёне?

Айцец Леанід: Спробы кантактаваньня зь мітрапалітам Савам у Варшаве рабіў айцец Ян (Спасюк), бо ён жыў якраз на мяжы зь Беласточчынай. Цяпер тыя кантакты зноў абарваліся, і іх вынікі нам невядомыя. Апошнім жа часам у сувязі з наступам на ўсё беларускае ў нас, у Беларусі, пачаўся наступ на беларускае і ў Польшчы. Як у нас ідзе русыфікацыя, там ідзе палянізацыя беларусаў, бо Беларусь не абараняе сваіх суайчыньнікаў за мяжой. Таму там пачалі пераводзіць беларусаў у "праваслаўныя католікі", што сапраўды ёсьць нонсэнсам. Раней жа было так, што "раз католік, то поляк, раз праваслаўны, то рускі" - трыста гадоў так насаджалася Расейскай Імпэрыяй, а потым і Польскай Рэччу Паспалітай у міжваенны час. Таму, на жаль, кантактаў зь Беласточчынай у нас такіх сёньня няма, хоць мы спрабуем іх наладжваць, сочым за сытуацыяй, за яе фактычна пагаршэньнем. Але ў нас і саміх праблемаў хапае, таму дапамагчы ім мы пакуль што ня можам, хоць асобным сьвятарам перадавалі малітоўнікі, службоўнікі, каб яны вялі службу менавіта па-беларуску, а не на царкоўнаславянскай мове. На жаль, гэта былі адзінкавыя такія спатканьні, але цяпер мы зноў спрабуем кантактаваць, асабліва зь інтэлігенцыяй і шэраговымі вернікамі, якія маглі б гэтую справу адрадзіць. Сьвятары там, на жаль, даволі зрусіфікаваныя і зрэшты йдуць на повадзе ў польскай дзяржавы.

Горбач: Якой Вы бачыце сітуацыю з праваслаўем у Беларусі пасьля зрынаньня рэжыму Лукашэнкі, пасьля пазбаўленьня Беларускага экзархату РПЦ ягоных прывілеяў? Ці ня бачыце Вы небясьпекі канфліктаў, расколаў, як ва Ўкраіне, дзе цяпер маецца тры праваслаўныя царквы, якія канкуруюць паміж сабою?

Айцец Леанід: Цэрквы ва Ўкраіне якраз не канкуруюць - канкурэнцыя ідзе хіба што паміж высокімі гіерархамі. Украінскі народ зацікаўлены ў іх аб'яднаньні ў адну царкву. Вядзецца падрыхтоўка да правядзеньня аб'яднаўчага Памеснага сабору. У мінулым годзе быў заключаны акт паміж трыма галінамі ўкраінскай царквы: Украінскай праваслаўнай царквой Кіеўскага патрыярхату, Украінскай аўтакефальнай праваслаўнай царквой і Ўкраінскай грэка-каталіцкай царквой. На жаль, у мінулым годзе Памесны сабор так і не адбыўся, але на Ўкраіне ёсьць падтрымка ідэі гэтага аб'яднаньня нават на найвышэйшым узроўні, а таксама Канстанцінопальскім патрыярхатам на чале з Барталамеем І. Украінская царкоўная дэлегацыя, а таксама прэзыдэнт В.Юшчанка былі прынятыя ў Канстантынопале сьвяцейшым патрыярхам, прыяжджала дэлегацыя патрыярхату ў Кіеў. У друку апублікавана, што ў 1648 годзе захоп кананічных тэрыторый Украіны, а таксама і Беларусі (бо мы часьцей падначальваліся Кіеўскаму патрыярхату, чым Маскоўскаму, калі глядзець у гістарычным пляне) не прызнаецца Канстанцінопальскім патрыярхатам, бо патрыярх Дыянісі зрабіў гэта тады аднаасобна, бяз згоды сьвяцейшага Сіноду. 
Я думаю, што калі беларуская ўлада будзе дбаць пра сваю будучыню, яна будзе дбаць і пра веру, бо беларуская царква будзе падтрымліваць і беларускую ўладу, гэта будзе добрае ўзаемадзеяньне. Усё, канечне, залежыць перш за ўсё ад уладных структураў. Цяпер яны не зацікаўленыя ў пашырэньні беларускасьці ў веры, таму і забараняюць, абмяжоўваюць усё беларускае і замяняюць на расейскае.

Горбач: Пару словаў, чаго Вы хацелі б пажадаць нашым чытачом?

Айцец Леанід: Я б хацеў, каб Вашыя чытычы атрымлівалі аб'ектыўную навукова вывераную інфармацыю, каб нічога не замоўчвалася і не заставалася ніякіх плямаў у бачаньні гісторыі як царквы, так і нашай дзяржавы. Нам ёсьць чым ганарыцца - шырокае кола людзей павінна ведаць пра нашу багатую тысячагадовую гісторыю, пра нашу нацыянальную сімволіку, адну з найстаражытнейшых у Эўропе. Гісторыя наша багатая імёнамі, падзеямі. Дзяржаўная прапаганда пачынае гісторыю зь "Вялікага кастрычніцкага перавароту" ці зь Вялікай айчынай вайны, быццам не было іншых значных падзей ў тысячагадовай гісторыі нашай дзяржаўнасьці. Беларусь захавалася, ня згінула - ня згіне яна і ў 21-м стагодзьдзі. Яна жыла, жыве і жыць будзе, як хрысьціянства.

Горбач: Дзякуй вялікі!

Даведка:

Айцец Леанід (Акаловіч), мовазнавец, пэдагог, генэоляг, царкоўны (пратаярэй) і грамадскі дзеяч. Нарадзіўся ў Менску ў 1939 годзе. Скончыў школу імя Я. Коласа. Два гады працаваў сьлесарам і зборшчыкам-электразваршчыкам на машынабудаўнічым заводзе "Ударнік" у Менску. Атрымаў вышэйшую адукацыю, закончыўшы беларускае аддзяленьне філялягічнага факультэту БДУ. Больш за год служыў у войску, пасьля скончыў асьпірантуру. У 1967-2005 гадах працаваў у Беларускім дзяржаўным пэдагагічным унівэрсытэце выкладчыкам беларускае мовы. Займаецца дасьледаваньнем беларускай царкоўнай гісторыі, абгрунтаваў наяўнасьць шостага, набажэнскага, стылю беларускай мовы, які дагэтуль афіцыйна не прызнаецца, пасьля чаго сам пачаў адраджаць практыку беларускага набажэнства, стаўшы сьвятаром БАПЦ, перакладаць на беларускую мову малітвы, псалмы, Сьвятое Пісаньне і багаслужбы.

Запісаў Баўтрамей Горбач

paparazzi.livejournal.com