Ірына ГРЫШАНОВІЧ

Чалавек па прыродзе сваёй
з'яўляецца грамадскай жывёлай.
(Арыстоцель)

10 снежня - асаблівы дзень календара. Хаця б таму, што Дзень правоў чалавека, які прыпадае менавіта на гэтую дату, сумяшчаецца з іншай важнай падзеяй - Міжнародным днём акцый за прыняцце Дэкларацыі правоў жывёл. І калі на першы позірк такое суседства камусьці можа здацца парадаксальным, дык больш пільны аналіз выяўляе прамую ўзаемасувязь паміж гэтымі феноменамі.

У маштабах гісторыі не так ужо шмат часу прайшло з тае пары, калі на прыхільнікаў адмены рабства і на тых, хто выступаў за роўныя магчымасці ў атрыманні вышэйшай адукацыі і ўдзелу ў галасаванні для мужчын і жанчын, глядзелі, як на вар'ятаў. Сёння гэткім жа незразумелым позіркам кансерватыўнае беларускае грамадства суправаджае абаронцаў жывёл і ўсіх тых, хто па дабрыні душэўнай спрабуе адстойваць першаснае права братоў нашых меншых - права на жыццё.

З вуснаў рупараў дзяржаўнай ідэалогіі мы можам пачуць заявы пра «неіснуючыя правы жывёл» (Алег Раманаў, тэлеканал АНТ), а ў гаворцы затурканых шматлікімі праблемамі абывацеляў нярэдка праскоквае раззлаванае: «Ды што вы лезеце са сваімі жывёламі, калі ў нас да людзей нікому справы няма?» У канчатковым выніку ўсе гэтыя рэплікі ілюструюць адну непрыгожую рэч: беларускае грамадства развучылася думаць. Проста думаць. Не кажучы ўжо пра тое, каб распаўсюджваць працэс мыслення не толькі на свае вузкалобыя інтарэсы, але яшчэ і на навакольны свет.

Наш народ - «цёмны, сляпы, быццам крот» (М. Багдановіч) - прывык маўчаць. А маўчанне, як сцвярджаў Фрэнсіс Бэкан, гэта дабрадзейнасць дурняў. Мы маўчалі, калі быў гвалтоўна разагнаны парламент і перакроена Канстытуцыя. Маўчалі, калі беларуская мова на афіцыйным узроўні пачала ператварацца ў поле для кпінаў. Маўчалі, калі збівалі і кідалі за краты нявінных людзей. Маўчалі, калі незалежнасць краіны стала выменьвацца на сумніўныя кароткатэрміновыя дывідэнды для вузкага кола прывілеяваных асоб. Мы традыцыйна маўчым і ў адказ на абсурдны прысуд А. Бяляцкаму - чалавеку, які многія гады свайго жыцця выдаткаваў на абарону нашых правоў. Нават акцыі пратэсту ў нас з нязменным атрыбутам - маўчаннем. Таму дзе ўжо нам падаць голас у абарону тых, хто, згодна з воляй прыроды, размаўляць не можа!

Зусім нядаўна Палата прадстаўнікоў цяперашняга парламента прыняла ў першым чытанні законапраект "Аб абыходжанні з жывёламі». Дарэчы, гэтай падзеі папярэднічала цэлае дзесяцігоддзе амаль беспаспяховай барацьбы абаронцаў жывёл за тое, каб закон усё ж такі абараняў апошніх, а не проста разглядаў іх, як звычайную маёмасць альбо біялагічны аб'ект, які прыраўноўваеца да смецця. Барацьба была амаль беспаспяховай, бо некаторыя прапановы грамадскіх актывістаў ўсё ж такі ўлічаныя. Аднак спрэчных пытанняў і некарэктных фармулёвак па-ранейшаму засталося мноства. А ў характары ўзаемадзеяння парламентарыяў з абаронцамі і спецыялістамі, якія працуюць з жывёламі, выразна прасочваецца тупы фармалізм і пыхлівае чыноўніцкае нежаданне адэкватным чынам рэагаваць на патрабаванні людзей. Самае галоўнае, што дадзены законапраект так і не фармулюе дакладную і эфектыўную мадэль вырашэння праблемы скарачэння колькасці безнаглядных жывёл. Мадэль, што паспяхова дзейнічае на працягу многіх дзесяцігоддзяў у большасці высокаразвітых краін і якая абапіраецца на функцыянаванне шырокай сеткі прытулкаў (у тым ліку муніцыпальных), стэрылізацыю безнаглядных і беспародных жывёл, а таксама прадугледжвае сур'ёзную адказнасць за жорсткае абыходжанне з імі, наступствы якога ўвасабляюцца ў велізарных штрафах ці нават турэмных зняволеннях. Але ў нас, як вядома, паўсюдна павінна працаваць свая мадэль, асноўным прадуцэнтам якой з'яўляецца так званы гарант правоў і свабод грамадзян і сутнасць якой калісьці была ім акрэслена ў красамоўнай фразе: «Я свой народ за цывілізаваным светам не павяду!"

Іншымі словамі, існуючы законапраект, стаўшы Законам, толькі пагоршыць сітуацыю: 1) Таму, што жывёлы па-ранейшаму будуць проста-такі ў гіганцкіх маштабах знішчацца, да таго ж часцяком з выкарыстаннем забароненага ў большасці краін дытыліна; 2) Таму, што такі варыянт скарачэння колькасці безнаглядных жывёл не толькі жорсткі і амаральны, але і сумніўны, бо пры дадзеным раскладзе папуляцыя мае ўласцівасць адносна хутка аднаўляцца; 3) Таму, што ступень адказнасці за жорсткае абыходжанне з чатырохногімі застанецца сімвалічнай, а значыць, не толькі службы адлову, але і радавыя адмарозкі будуць практычна легальна тапіць, цкаваць і ўсяляк здзеквацца над тымі, хто загадзя слабей іх (дарэчы, цалкам верагодна, што ў гэты лік можа выпадкова патрапіць нават ваш хатні любімец); 4) Таму, што ўтрыманне служб адлову будзе фарміравацца на падставе ўсё тых жа сродкаў падаткаплацельшчыкаў. І выдаткі на іх утрыманне будуць зусім не меньшымі патэнцыйных выдаткаў на ўтрыманне прытулкаў; 5) Таму, што выразна парушаецца прынцып біялагічнай разнастайнасці, як што законапраект не забараняе паляванне на дзікіх жывёл, якія маюць дзіцянятаў не здольных да самастойнага жыцця, у тым ліку і самак млекакормячых у познія тэрміны цяжарнасці; 6) І нарэшце, таму, што кожны з нас будзе па-ранейшаму падвяргацца рызыцы быць пакусаным агрэсіўным бяздомным сабакам і мець верагоднасць падхапіць блох ад бадзяжных катоў, бо праблема скарачэння колькасці безнаглядных жывёл так і не будзе вырашана!

На дадзены момант у Віцебску існуе адзіны ў рэспубліцы (!) дзяржаўны прытулак для жывёл, адкрыты, што ўжо проста захапляе, пры падтрымцы мясцовых уладаў. Па словах дырэктара прытулку Наталлі Зубавай, губернатар і мэр асабіста наведвалі дадзены аб'ект і аказвалі ўсебаковае садзейнічанне праекту.

А ў цэлым найбольш складанай праблемай застаецца нават не недахоп фінансавання (прытулак існуе выключна за кошт добраахвотных ахвяраванняў грамадзян), а коснасць мыслення нашага насельніцтва, адсталасць і дзікунства ў дачыненні да чацвераногіх, ад якіх мы, дарэчы, не так ужо і далёка сягнулі па ўзроўні развіцця. У іншых гарадах краіны, асабліва на перыферыі, жывёл працягваюць адстрэльваць, забіваць электрычным токам, цкаваць, атручвацб, мяркуючы, што «так і трэба». У гэты жудасны канвеер смерці, што часам адбываецца на вачах дзяцей, нярэдка трапляюць і жывёлы, якія маюць гаспадароў.

У двухмільённым Мінску чыноўнікі на чале з мэрам - генерал-губернатарам М.А.Ладуцькам лічаць будаўніцтва аналагічнага прытулку «заўчасным». Ніякіх разумных аргументаў, які б падмацоўвалі такую ​​пазіцыю, яны не прыводзяць, ківаючы толькі на тое, што ў сталіцы дзейнічае нібыта адпаведнае такому профілю прадпрыемства - «Фаўна горада». Аднак «Фаўна» - гэта не прытулак! А толькі пункт часовай ператрымкі, трапляючы ў які жывёла атрымлівае шанец захаваць жыццё, абмежаваны тэрмінам не больш за два тыдні. Не будзем казаць ужо пра тое, што жывёлы там пастаянна хварэюць, умовы ўтрымання ў іх крытычныя, а за права забраць з вышэйзгаданага пункта сабаку (у тым ліку і свайго, страчанага на вуліцы) грамадзянін павінен заплаціць пэўныя грошы «за ўтрыманне». Гэта толькі ў тым выпадку, калі ён паспее яго выкупіць перад тым, як сабака будзе прададзены для правядзення медыцынскіх вопытаў або падвергнуты ўсыпленню. І гэта пры тым, што дадзены канцлагер для жывёл цалкам фінансуецца з кішэняў падаткаплацельшчыкаў!

Наогул, «Фаўна» - гэта рэальны макет нашага грамадства ў мініяцюры, гэта адлюстраванне ладу жыцця з нашай славутай, але несапраўднай талерантнасцю, з прыстасавальніцтвам, з ідыёцкім прынцыпам «мая хата з краю», з няздольнасцю весці дыялог і нежаданнем адстойваць свае правы. Калі б жывёлы маглі гаварыць, мы наслухаліся б такога пра сябе, даражэнькія, што вызначэнне «homo sapiens» варта было б адразу перагледзець з нагоды ягонай відавочнай неадпаведнасці рэчам, паводзінам, учынкам.

І яшчэ што дзівіць: мы вельмі любім параўноўваць сябе з тымі, хто жыве горш за нас. Такі вось дурны спосаб падвышэння самаацэнкі. Але чаму б не раўняцца на тых, хто жыве лепш? Чаму б не пачаць нарэшце думаць перад тым, як нешта будзе зроблена, а не пасля, сумна ўздыхаючы і прыгаворваючы: «харошая мысля прыходзіць апасля».

Імкненне жыць, не мяняючы нічога да лепшага, а так-сяк «як было», стала ўжо прыпавесцю. Занадта шмат абыякавых. Занадта шмат тых, хто не ў стане браць на сябе адказнасць, самастойна рабіць пэўныя крокі і аказваць дапамогу. «Мне няма калі вырашаць свае пытанні, а тут яшчэ нейкія жывёлы», «ды забярыце іх усіх сабе!.."

Вось дзе зарыты сабака (у фігуральным сэнсе, вядома). Гэта ключавая пазіцыя большасці, якой усё "да лямпачкі". Нехта збоку павінен прыйсці і зрабіць. За нас... І гэты нехта, трэба сказаць, "прыходзіць". Спачатку ён штурхае нагой галоднае кацяня. Потым збівае дубінкай кволую дзяўчыну. І нарэшце, рыхтуецца вынесці смяротны прысуд невінаватым, проста таму, што яны для яго - ніхто, і іхняе жыццё нічога для яго не вартае. Усё гэта - звёны аднаго ланцуга, у гэты ланцуг закутыя ўсе мы. Мы саўдзельнікі і маўклівыя сведкі таго, што адбываецца. І калі мы будзем маўчаць і далей, заўтра прыйдуць ўжо за намі. З маўклівай згоды большасці, бясспрэчна...