Відаць, гэта апошні здымак Алега Антонавіча Лойкі, зроблены мной 10 жніўня гэтага года; тады мы заехалі да яго ў Слонім па дарозе з Зельвы; разам са мною былі Алесь Цвік, Міхась Скобла, Язэп Янушкевіч.

Не гледзячы на сваю немач, Алег Антонавіч гасцінна і цёпла прыняў нас, расказваў пра блізкае заканчэнне сваёй працы над раманам-эсэ "Уладзімір Караткевіч, або Паэма Гарсія Лойкі" (Караткевіч жартам зваў яго Гарсія Лойкам) натхнёна чытаў вершы. І ўсе мы дзівіліся працаздольнасці, творчай нязломнасці гэтага тытана духу і беларускага адраджэння, рамантыка, абаяльнага чалавека, заўсёднага любімца студэнтаў.

Вялікі беларус неспадзявана пакінуў горача любімую ім зямлю, Бацькаўшчыну...

І - страта, незваротная страта. Але ж сваімі творамі і сваім духам ты, неўбіенны Лорка-Лойка, заўжды з намі. Зямля табе пухам!

Васіль Якавенка

З кнігі В.Якавенкі "Нячывелле" (Мінск, 2007)   •  

Белорусский феномен

Стадион шумел, как на матче при острейшей борьбе конкурентов на лидерство. А страсти-то были отнюдь не спортивные: волглое, подернутое изморозью февральское поле стало ареной борьбы за симпатии публики в более или менее радикальных и остроумных высказываниях, посылах, пасах к воротам перестройки. Публика, как и положено на стадионе, порой срывалась на свист, который ведущие всячески пытались сдерживать, порой дружно скандировала: «Мо-ло-дец!».

Каментар пісьменніка, старшыні Аргкамітэта БНФ "Адраджэнне" (1988-1989 гг.) Васіля Якавенкі з нагоды 20-й гадавіны патрыятычнага руху   •  

Беларускі народны фронт "Адраджэнне", заснаваны творчай і навуковай інтэлігенцыяй г.Мінска, з'явіўся сапраўдным адраджэнцкім інструментам і дзейсным сродкам у галіне нацыянальнай культуры і будовы дзяржаўнасці. Стварыць яго падказала, можна сказаць, само жыццё і, як вядома, тое, што атрымала назву перабудовы. Ён паходзіць з грамадзянскай актыўнасці маладзёжных суполак і перш за ўсё "Талакі", з ажыўленых і працяглых дыскусій пісьменнікаў і вучоных па роднай мове на Беларускім радыё, з такіх жа дыскусійных палымяных і вострых артыкулаў у пісьменніцкім штотыднёвіку "Літаратура і мастацтва", з масавых (падрыхтаваных тайком) зваротаў інтэлігенцыі, мастакоў, пісьменнікаў, а таксама рабочых - у Маскву з патрабаваннем спыніць працэс асіміляцыі і генацыду народа, нарэшце, з абнародавання археолагам З.Пазьняком вынікаў раскопак у Курапатах. З гэтага кіпучага булёну і выкрышталізаваўся і стаўся Аргкамітэт народнага фронту "Адраджэнне", у якім пачэсную і актыўную ролю ад самага пачатку адыгрывалі і В.Быкаў, А.Марачкін, В.Вячорка, М.Купава, М.Ткачоў, Н.Гілевіч, М.Чарняўскі, П.Садоўскі, С.Свістуновіч, В.Івашкевіч, А.Мальдзіс і дзесяткі іншых беларускіх дзеячаў.

Вясной 2008 года па ініцыятыве грамадскага дзеяча і пісьменніка Васіля Якавенкі ў школах Пухавіцкага раёна Менскай вобласці праводзілася анкетаванне. Кіраўніцтву адукацыйных устаноў прапаноўвалася адказаць на некаторыя пытанні, звязаныя з дзейнасцю школы ў беларускамоўным рэчышчы. Да гонару раённага кіраўніцтва па адукацыі мерапрыемства было падтрымана ім і ініцыятыўная група атрымала неабходныя звесткі ад 36 школ. Нягледзячы на тое, што адказнымі за інфармацыю былі кіраўнікі ўстаноў, нам няма асаблівых падстаў для недаверу, пытанні ж былі не правакацыйнымі.

Як выявілася, у раёне функцыянуе 8 школ з рускай мовай навучання і 28 - з беларускай. Як і ўсюды ў Беларусі, найбольш вялікія ўстановы размешчаны ў горадзе, гарадскіх пасёлках і вялікіх вёсках. Гэта - у раённым цэнтры адзіная гімназія (656 дзяцей) і чатыры СШ (611+729+436+451), а таксама школы ў Дружным (926), Свіслачы (477), Рудзенску (334) і Праўдзінску (245). Аднак трэба заўважыць, што на Пухавіччыне навучаецца па-беларуску амаль 47,3 % школьнікаў, а гэта перавышае адпаведныя агульнастатыстычныя паказчыкі па Беларусі (20,9%) і вобласці (36,4%), якая займае лідыруючае становішча. Гэта ж не Магілёўская вобласць, дзе па-беларуску навучалася 17.9%, і не Гомельская (17%). Шкада, што ў нас няма звестак аб наборы ў першыя класы, якія добра характарызуюць перспектыву.

Читатель из г.п. Лиозно Витебской области Г.Т.Агнищенко пишет:

"Написать вам меня вынудило следующее наблюдение и выводы – сами судите, правильные они или нет. Изучая энциклопедию БССР в 5 томах, справочник Витебска, а также книгу "Нашы гарады", пришел к не совсем приятному для себя выводу, что мы, белорусы, потеряв историческое чувство национального достоинства, превратились в "Иванов, не помнящих родства".

"Иваны, не помнящие родства"

Вот доказательства: в витебском справочнике 407 страниц, а в энциклопедии БССР во много раз больше, еще около 350 страниц в "Наших городах" – и во всех них красной нитью проходит, что если бы не советская власть, то никакой Беларуси никогда бы не было, а в городах, если бы не улицы Ленина и Маркса, то и смотреть нечего. С подобным убеждением я встречаюсь и среди некоторых белорусов. Один из моих собеседников как-то заявил, что до прихода сюда России здесь ничего не было. Смолчать я не смог и посоветовал ему читать соответствующую литературу, а не наклейки на бутылках. И таких "белорусов" сейчас еще, к сожалению, немало – которым все равно, что здесь будет в дальнейшем.

Аляксей РАГУЛЯ   •   культуролаг, прафесар

Перыяды крызісу з’яўляюцца заканамернай з’явай у развіцці гісторыка-культурных цыклаў. Наша сучасная “постмадэрнасць” мае нямала аналагічных з’яў у мінулым. Перыяды бесчасоўя, жыцця-сну, “вывіхнутага ў суставах часу”, грамадстваў без людскага быцця заканамерна прыходзілі на змену “залатому веку” і “класічным” эпохам адноснай стабільнасці і гармоніі. Бесчасоўе “постмадэрнасцяў” заканчвалася сацыяльнай катастрофай, нават знікненнем этнасаў, якія не змаглі спыніць ліквідатарскі разгул “сваёй” дэмаралізаванай кіраўнічай чэрні ці ахлакратыі. Скарбы духоўнай і сацыяльнай спадчыны ў падобных сітуацыях станавіліся здабычай дзікіх ці, яшчэ горш, цывілізаваных варвараў. Сэнс дылемы “быць ці не быць” у пагранічных сітуацыях выходзіць далёка за межы індывідуальнага выбару. Лёс і нават само існаванне нацыі ў падобнай сітуацыі залежыць ад таго, на якіх шляхах яна вядзе свае пошукі будучыні, хто ў яе за таварыша, хто свой чалавек і, самае важнае ў сітуацыі экзістэнцыяльнага выбару, на якім духоўным грунце будуецца будучыня, калі яна ўсё ж неяк будуецца ўвогуле.

Совместный проект «Комсомолки» и сайта Андрея Дыбовского «Глобус Беларуси»

А ведь Магдебургское право в Беларуси имело около 60-ти городов и местечек! И во всех этих «городах с вольностями» были ратуши.

Объединить Витебск и Слоним в один маршрут невозможно, поэтому мы просто расскажем о сохранившихся белорусских ратушах.

Минск

14 марта 1499 года великий князь Великого княжества Литовского Александр дает Минску Магдебургское право. И в Минске строят ратушу. Сначала деревянную, а спустя сто лет - каменную. Вокруг ратуши разбит сквер, с ратушного балкона для минчан играет городской оркестр. В ратуше разместился магистрат, суд, гауптвахта, городовой, полиция, архив.

В 1851 году по личному приказу российского императора Николая I губернатор Федор Шкляревич уничтожает ратушу. Формальная причина - «упорядочение застройки Соборной площади» (примерно так же и сегодня у нас оправдывается снос старинных зданий), действительная причина - вырубить под корень всякое напоминание о былых вольностях города и европейском прошлом Минска. В 2003 году ратуша восстановлена по старым чертежам. И, как и 400 лет назад, становится одним из символов нашей столицы.

ЗДЕСЬ ЖЕ: Петропавловская церковь 1612 года, монастырь бернардинцев XVII века.

Несвижская ратуша 1596 года - самая старая из сохранившихся. Фото: ВАЛЬКОВИЧ Елена