Сяргей ГРЫБ

Выгаднае геаграфічнае становішча, наяўнасць карысных выкапняў, развіццё тэхналогій і тэхнікі заўсёды маюць значэнне. Аднак навукоўцы сцвярджаюць, што ўзровень развіцця эканомікі на 64 працэнты залежыць толькі ад людзей - іх здольнасцяў, ведаў і ўменняў. Нездарма практычна паўсюль надаецца ўсё большая ўвага індэксу развіцця чалавечага патэнцыялу, прычым у дадзеным выпадку ўжо вызначана канкрэтная задача: па гэтым паказчыку на працягу наступных пяці гадоў Беларусь павінна ўвайсці ў лік першых 50 дзяржаў свету. І тут перш-наперш з'яўляюцца аднолькава важнымі адразу некалькі напрамкаў - адукацыя, чаканая працягласць жыцця, а таксама ВУП на душу насельніцтва па парытэце пакупніцкай здольнасці.

Даводзіцца канстатаваць, што сярод краін СНД мы маем найбольш высокі ўзровень адукацыі, самыя нізкія паказчыкі беспрацоўя і малазабяспечанасці, займаем трэцяе месца па заробках, нарэшце, толькі за апошні час сярэдняя працягласць жыцця ў Беларусі павялічылася адразу на два гады. І ўсё ж гэтага яшчэ недастаткова. Па-сапраўднаму актуальныя сацыяльныя пытанні застаюцца. Менавіта ім была прысвечана сустрэча старшыні Пастаяннай камісіі па адукацыі, навуцы, культуры і сацыяльным развіцці Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Антаніны Пятроўны Моравай са слухачамі Акадэміі кіравання пры Прэзідэнце Рэспублікі Беларусь.

Мігрант усё ж не выйсце

Як вядома, рост эканомікі немагчымы без працоўных рэсурсаў. Аднак статыстыка адзначае: з 2009 года іх колькасць пачала змяншацца. Наколькі прымальны для Беларусі "еўрапейскі варыянт" - спроба кампенсаваць дэфіцыт працоўнай сілы за кошт мігрантаў?

- Міграцыю нельга разглядаць як галоўнае выйсце, - перакананая Антаніна Морава. - Кардынальна змяніць сітуацыю з працоўнымі рэсурсамі магчыма толькі пры ўмове рэзкага, у некалькі разоў, павелічэння станоўчага міграцыйнага сальда. Аднак у такім разе няма аніякіх гарантый, што мы не сутыкнёмся з праблемай - вопыт Еўропы паказвае, што ёсць рызыка прыезду ў краіну не толькі кваліфікаваных работнікаў, але і значнай колькасці грамадзян, схільных да асацыяльнага ладу жыцця.

На думку старшыні пастаяннай камісіі, адзін з напрамкаў вырашэння "праблемы кадраў" - выкарыстанне новых тэхналогій і павелічэнне вытворчасці працы. А напрамак другі і галоўны - павелічэнне нараджальнасці. Прычым сёння трэба рабіць стаўку на стымуляванне нараджэння ў сям'і не толькі трэцяга, але і другога дзіцяці.

- Традыцыі ва ўсім свеце змяніліся, усё больш жанчын аддае перавагу кар'еры, і з гэтым трэба лічыцца, - адзначае Антаніна Морава. - Таму неабходна зыходзіць з новых рэалій і ствараць умовы для таго, каб жанчына магла сумяшчаць сямейныя і вытворчыя памкненні. Адмаўляцца ад далейшага росту дзіцячых дапамог нельга. Але спадзявацца толькі на іх няправільна. Адначасова важна развіваць "гнуткія" формы занятасці (і ў тым ліку занятасці праз інтэрнэт) і развіваць так званую сямейную інфраструктуру - дзіцячыя садкі і паслугі нянечак. А плюс да таго даволі перспектыўны шлях - ільготы. Варта сур'ёзна падумаць над такой формай падтрымкі, як падатковыя льготы і льготы пры набыцці дзіцячага харчавання ці дзіцячага адзення. Прычым чым больш дзяцей - тым павінны быць большымі самі прэферэнцыі.

Хто плаціць - той больш думае

Як паказалі сацыялагічныя апытанні, толькі 18 працэнтаў грамадзян Беларусі гатовыя несці адказнасць за ўласнае здароўе. Астатнія лічаць гэта клопатам дзяржавы і медыкаў. Ці паспрыяе змяненню падобных, па сутнасці спажывецкіх, настрояў увядзенне ў нашай краіне элементаў страхавой медыцыны - паралельна з захаваннем бясплатнай меддапамогі?

- Магчымасць атрымліваць бясплатную дапамогу павінна заставацца ў любым выпадку, да поўнага пераходу на страхавую сістэму мы не гатовыя, - падкрэслівае Антаніна Морава. - Разам з тым адмаўляцца ад ідэі паступовага дапаўнення цяперашняй дзяржаўнай мадэлі некаторымі элементамі страхавання таксама не варта. Бо, на жаль, сусветная практыка сведчыць, што прымусіць чалавека задумацца можна толькі эканамічнымі метадамі. І ў тым ліку часам метадамі даволі жорсткімі. Напрыклад, у Германіі існуе правіла: чалавек, які своечасова не з'яўляецца на медабследаванне, застаецца без страхоўкі. Гэта значна павышае адказнасць.

Не менш цікавыя падыходы ў эканамічна развітых краінах - і да аплаты бальнічных лісткоў. Каб зноў жа павысіць адказнасць чалавека, у Швецыі першыя тры дні лісткі па часовай непрацаздольнасці не аплачваюцца ўвогуле. З 4 па 6 дзень аплачваецца ў памеры 50 працэнтаў заробку. А з 7 дня робіцца 100-працэнтная аплата. І да таго ж - за кошт наймальніка.

- Падобная практыка вывучалася, і было вырашана, што пакуль у Беларусі лепш пакінуць усё па-ранейшаму, - заўважае Антаніна Морава. - Аднак вопыт Швецыі ці Германіі цікавы. Бо, з аднаго боку, у такой сітуацыі ў чалавека з'яўляецца дадатковы стымул не хварэць, надаваць большую ўвагу свайму здароўю. А з другога - існуе дадатковы стымул для наймальніка. Наймальнік, які плаціць сам, становіцца зацікаўленым у стварэнні нармальных умоў працы.

Сродкі супраць "шкодных звычак"

Курэнне і злоўжыванне "моцнымі" напоямі можна назваць сапраўдным бедствам. У сувязі з гэтым узнікаюць пытанні: ці трэба ўводзіць поўную забарону на рэкламу алкагольнай, слабаалкагольнай і тытунёвай прадукцыі і ці неабходна прыняць поўную забарону на курэнне ў грамадскіх месцах?

- Асабіста я перакананая: рэкламы алкагольнай, слабаалкагольнай і тытунёвай прадукцыі быць не павінна, аднак у гэтым выпадку трэба дзейнічаць паступова, з захаваннем пэўнага балансу паміж сацыяльнымі і эканамічнымі рэаліямі - не сакрэт, што хуткая поўная забарона прывядзе да страты значнай часткі падаткаў, - заўважае старшыня пастаяннай камісіі. - Што ж да забароны курэння ў грамадскіх месцах, то мы да гэтага рана ці позна прыйдзем. Але зразумела, што канчатковы эфект будзе залежаць не толькі ад прыняцця адпаведных нарматыўных актаў, але і ад іх выканання. Бо ёсць не зусім прыемны прыклад - піва. Адразу пасля ўвядзення забароны на яго спажыванне ў грамадскіх месцах праваахоўныя органы сапраўды актыўна ўзяліся за выкананне заканадаўства. Але паступова гэта актыўнасць пачала змяншацца.

Выгаднае геаграфічнае становішча, наяўнасць карысных выкапняў, развіццё тэхналогій і тэхнікі заўсёды маюць значэнне. Аднак навукоўцы сцвярджаюць, што ўзровень развіцця эканомікі на 64 працэнты залежыць толькі ад людзей - іх здольнасцяў, ведаў і ўменняў. Нездарма практычна паўсюль надаецца ўсё большая ўвага індэксу развіцця чалавечага патэнцыялу, прычым у дадзеным выпадку ўжо вызначана канкрэтная задача: па гэтым паказчыку на працягу наступных пяці гадоў Беларусь павінна ўвайсці ў лік першых 50 дзяржаў свету. І тут перш-наперш з'яўляюцца аднолькава важнымі адразу некалькі напрамкаў - адукацыя, чаканая працягласць жыцця, а таксама ВУП на душу насельніцтва па парытэце пакупніцкай здольнасці.

Безумоўна, тэма ладу жыцця найперш датычыцца моладзі. Аднак тут таксама ўзнікае пытанне. Фактычна сёння моладзевую палітыку ў Беларусі каардынуе Міністэрства адукацыі. У гэтым ёсць свае перавагі. Але адначасова - і "мінусы". Так, зразумела: займацца маладымі грамадзянамі краіны, якія не вучацца, а працуюць, міністэрству даволі праблематычна.

- Стварэнне самастойнай дзяржаўнай структуры, якая займалася б справамі моладзі, абмяркоўвалася, - распавядае Антаніна Морава. - У многіх ёсць перакананне - такая структура патрэбная. Аднак канчатковага рашэння тут пакуль няма.

Узносы зменяць формулу

У сувязі з неспрыяльнай дэмаграфічнай сітуацыяй пенсійная тэма стала актуальнай для ўсёй Еўропы, і Беларусь не аказалася выключэннем. Праўда, варта адразу ж заўважыць: гаворкі аб павышэнні пенсійнага ўзросту ў нашай краіне не ідзе. Што ж да праблемы "годных выплат", то, на думку Антаніны Моравай, яе магчыма вырашыць пры ўмове, калі пенсія будзе складацца з трох частак і фарміравацца за кошт бягучых адлічэнняў працуючых грамадзян, умоўных накапленняў і дадатковага добраахвотнага пенсійнага страхавання. Прычым тыя ж умоўна-накапляльныя рахункі і дадатковае страхаванне дазволяць шмат у чым зняць пытанні з "ураўнілаўкай".

- Апроч таго, у бліжэйшы час павінны змяніцца падыходы да выплаты ўзносаў на пенсійнае страхаванне, - распавядае Антаніна Морава. - Пенсійныя ўзносы, якія сёння практычна цалкам ускладзеныя на наймальніка, з цягам часу будуць падзеленыя пароўну паміж наймальнікам і работнікам - у суадносінах 14 да 14 працэнтаў ад заробкаў. Няма сумненняў, што для захавання плацежнай дысцыпліны падобныя змены павінны праводзіцца паступова. Аднак яны неабходныя. Бо новая "формула" павысіць зацікаўленасць работнікаў ва ўласнай пенсіі і адначасова дазволіць "разгрузіць" суб'екты гаспадарання. Тарыф для прадпрыемстваў знізіцца, адпаведна знізіцца сабекошт прадукцыі і павысіцца яе канкурэнтаздольнасць.

Інтэрнат з прыватным капіталам?

Яшчэ адзін вынік паступовага старэння насельніцтва - усё большая патрэба ў сацыяльных паслугах. Прычым гэтыя паслугі будуць станавіцца больш разнастайнымі. Новы і даволі цікавы праект - платныя дамы-інтэрнаты павышанай камфортнасці. У тым ліку не выключаецца, што падобныя ўстановы для пенсіянераў і інвалідаў могуць стварацца за кошт сродкаў прыватных інвестараў. Аднак развіццё падобнага спецыфічнага напрамку магчымае пры прадастаўленні прыватнікам пэўных прававых гарантый.

- Я не думаю, што ў такім выпадку неабходна распрацоўка спецыяльнага закона, - кажа Антаніна Морава. - Разам з тым у наступным годзе плануецца разгляд змяненняў і дапаўненняў у Закон "Аб сацыяльным абслугоўванні насельніцтва" - менавіта тут магчыма вызначыць, што ў Беларусі могуць існаваць як дзяржаўныя, так і недзяржаўныя дамы-інтэрнаты для састарэлых. Што ж да попыту на інтэрнаты павышанай камфортнасці, то ён існуе. Многія сваякі сапраўды гатовыя плаціць грошы, таму прынамсі адзін інтэрнат з палепшанымі ўмовамі прыжывання і догляду павінен быць у кожным рэгіёне краіны.

Ад "рамак" і да стымулаў

Пераадоленне сярэдняй зарплатай адзнакі ў 500 долараў ужо стала гісторыяй. Што ж да задач на перспектыву, то яны вядомыя - сярэдні ўзровень аплаты працы ў памеры не менш за 1000 умоўных адзінак да канца 2015 года. Першы крок тут ужо зроблены - для рэальнага сектара эканомікі фактычна скасаваная Адзіная тарыфная сетка.

- Адзіная тарыфная сетка адыграла сваю ролю, яна дазволіла пазбегнуць рэзкага разрыву ў зарплатах, - зазначае Антаніна Морава. - Аднак настаў час ісці далей. Адыход ад тарыфнай сеткі дазволіць стымуляваць работнікаў за высокавытворчую працу, і гэта нармальна. Па сутнасці, у рэальным сектары зніклі верхнія "планкі". Пры гэтым адначасова павялічылася "планка" ніжняя - з 1 студзеня памер мінімальнай зарплаты ў Беларусі вызначаны ў 460 тысяч рублёў.

Асобная гаворка пра бюджэтнікаў. Скасаванне Адзінай тарыфнай сеткі для іх выглядае праблематычным. Аднак, пераканана Антаніна Морава, "падцягваць" узровень аплаты працы тут магчыма дзякуючы развіццю прэміяльнай сістэмы.

Не менш важны момант - і стымуляванне навукоўцаў. Тым больш што шмат хто з іх мае даволі прывабныя прапановы з краін Захаду.

- Значная частка навукоўцаў гатовая працаваць усяго пры адной умове - наяўнасці высокатэхналагічнага абсталявання, вось чаму ці не галоўным становіцца стварэнне добрай матэрыяльна-тэхнічнай базы, - падкрэслівае Антаніна Морава. - Разам з тым нельга скідваць з рахункаў і пытанні заробкаў. У гэтым плане зноў жа важна, каб інстытуты маглі вызначаць парадак аплаты самастойна, без аглядкі на тарыфныя сеткі. Нарэшце, ёсць сэнс падумаць і пра ўзровень пенсійнага забеспячэння. Магчыма, нам неабходна сур'ёзна падумаць пра вызначэнне для навукоўцаў пэўнага каэфіцыенту - падобная практыка была ў савецкія часы. 

Звязда, 20-21 студзеня 2011 года