Яўген ГУЧОК, Васіль ЯКАВЕНКА, пісьменнікі.

Рака часу ўсё хавае, растварае, нішчыць; і варта чалавеку згубіць памяць, адысці ад духоўнага жыцця, выкінуць з душы сукупны вобраз роду і Айчыны, як тая пупавіна, якая звязвае яго з роднай зямлёю, перарываецца і нікчэмным у часе робіцца ягоны век. Але столькі таго і чалавека, што трапляе на вочы астатніх, што фігуруе ад моманту нараджэння да моманту смерці.

Слуцкія могілкі

Інакш выглядае карціна, калі тая ці іншая асоба адчувае сябе часткаю роду, часцінкаю Айчыны. У такім разе яна ўжо не выпадае з этнічнага звязу, не губляе духоўнай повязі з радавымі каранямі, жыве клопатамі свайго народа. Канкрэтная асоба ў духоўным жыцці вымяраецца ўжо не часам ад свайго нараджэння, — яна вымяраецца ад вытокаў свайго роду, і яе жыццё потым працягваецца далей — у нашчадках.

На гэтыя разважанні ў коле прыяцеляў навяло нас наведванне вялізных, прыкладна на шэсць гектараў, і ў поўным сэнсе гістарычных могілак, закладзеных у Слуцку недзе ажно ў сярэднявеччы, — клады знаходзяцца на вуліцы 14 Партызан, знішчаных польскімі легіянерамі ў 1920 годзе. З 80-х гадоў мінулага стагоддзя могілкі набылі статут закрытых.

Пры ўсім багацці і разнастайнасці старых і найноўшых магіл, наземных помнікаў і нават абеліскаў, дзівіла тут карціна непралазных джунгляў, утвораных дрэвамі, пераплеценым кустаўём і быльнягом у чалавечы рост, кучамі і нават гарамі смецця, шкла, бутэлек з-пад гарэлкі і піва... Калі шчыра, мы не ведалі больш нідзе ў краіне, каб на кладах была такая раскоша для пустазелля і нават вужоў у сметніку...

Могілкі — гэта люстэрка душы народа, мясцовых жыхароў. Але ж, бачыце, як зараслі! У Слуцку, што праўда то праўда, ніхто не пратэставаў супраць падобнага стану могілак — звыкліся, — пакуль у 2008 годзе неспакойная душа — настаўніца Зінаіда Вячаславаўна Цімошак — не даведалася, што там, на кладах, пры самай вуліцы, пахаваны пісьменнік-дэмакрат Альгерд Абуховіч. Настаўніца ж мела сяброў, і разам яны пачалі наведваць і прыбіраць магілку Абуховіча, вывучаць яго жыццё, праводзіць дні памяці. А потым даведаліся і больш: на могілках захаваны цэлы пантэон гістарычных асоб і слаўных жыхароў горада, чыноўнікаў, святароў — як іераманах Макарый, — дырэктароў і выкладчыкаў Слуцкай мужчынскай гімназіі; стаіць помнік і выкладчыку Мікалаю Пракаповічу (1927), які ягоныя вучні прывезлі сюды з Пецярбурга. Бліжэй да нашага часу тут былі пахаваны таксама героі Вялікай Айчыннай вайны — Мікалай Бялько (ён жа і кіраўнік партызанскага атрада ў 20-х гадах), героі сацыялістычнай працы — С.Ф. Рубанаў, дырэктар пасляваеннай школы, В.П. Козел, кіраўнік калгаса, праславіўся на вытворчасці лёну.

Цэлая гісторыя сталася з мармуровым помнікам Люцыне Орда з роду Руткоўскіх, нявестцы мастака і кампазітара Напалеона Орды, яна жонка сына Міхаіла. Магіла Люцыны пасля Айчыннай вайны была раскапана, яе разрабавалі. Потым у іншых рабаўнікоў ужо была спроба вывезці надмагільную пліту. Мясцовы краязнаўца Рыгор Родчанка, паклікаўшы міліцыю, перашкодзіў гэта зрабіць. І ўсё адно пасля мясцовыя "нячысцікі" пліту разламалі.

А на кальвінскай частцы могілак знаходзіцца магіла са словамі "сіньёр беларускі". Гэты надпіс азначае, што нябожчык быў выхаванцам той жа слаўнай беларускай (кальвінскай) гімназіі.

У горадзе няма спісу пахаваных, і помнікі нікім не вывучаюцца. Пра гэта з жалем пісаў Ігар Ціткоўскі ў артыкуле "Гісторыя Слуцкіх некраполяў" ("Полымя", 2009, №4). Ён адзначае таксама: "Сустракаюцца тут металічныя каваныя і літыя агароджы, якія, як і многія помнікі, з'яўляюцца сапраўднымі творамі мастацтва. На жаль, бязбожныя вандалы і шукальнікі скарбаў на працягу многіх гадоў разбураюць або знішчаюць старыя пахаванні пераважна з багатымі надмагіллямі".

Настаўніцы Зінаідзе Цімошак, як і яе паплечнікам, занядбаныя могілкі пачалі вярэдзіць душу. Яна, З. Цімошак, увогуле надзеленая добрым патрыятычным норавам, сапраўдным грамадзянскім характарам, неаднойчы спрабавала бараніць жывых людзей, калі ў нейкіх там жыццёвых варунках іх крыўдзілі, мела ў гэтым занятку ўдачы — яе паважалі. Надышла, аднак, чарга ўзяцца за могілкі.

У краіне ўжо на слыху было, як у паселішчы Мосар, што ў Глыбоцкім раёне Віцебскай вобласці, светлай памяці ксёндз Юзаф Булька разам са сваімі вернікамі ператварыў мясцовыя клады, што былі ў запушчаным стане, у сапраўдны пантэон. Аднак у Слуцку падобная праца на шырокіх кладах без дапамогі дзяржавы не паддавалася ўяўленню, але ж Ю. Булька рабіў тую сваю справу таксама не без дапамогі ўлад. Урэшце, З. Цімошак пачала рыхтаваць калектыўныя звароты ў райвыканкам і іншыя прыналежныя ўладам службы. Міналі дні і месяцы, ды ўсё адно на могілках па іх упарадкаванні мала што рабілася... На лісты мясцовай руплівіцы адказвала і няпэўна, і без належнага клопату жыллёва-камунальная гаспадарка.

Упартая абаронца Памяці продкаў звярнулася з заявай у суд. Юрыдычна яна абапіралася на сумесную Пастанову Міністэрства жыллёва-камунальнай гаспадаркі і Міністэрства аховы здароўя Рэспублікі Беларусь ад 28 чэрвеня 2002 года №17/43 пра ўтрыманне месцаў захавання памерлых; пастанова ў Слуцку не выконвалася. Абапіралася яна і на Закон "Аб абароне правоў спажыўцоў", мяркуючы, што апошні дае ёй, сумленнай падаткаплацельшчыцы, права патрабаваць ад улад належных па якасці паслуг у пахаванні і ўтрыманні могілак. А тое, што тут назіралася, яе абражала.

І трэба аддаць належнае суду Слуцкага раёна — ён прыняў заяву ад спадарыні Цімошак і потым на двух папярэдне прызначаных пасяджэннях — а вяла справу суддзя Юлія Паўленка — карэктна і ўнікліва разгледзеў сутнасць дакору Цімошак. На адкрытым судзе прысутнічала поўная зала людзей, і нам, аўтарам гэтых нататак, цікава было паназіраць за судовым працэсам. Ісцец З. Цімошак і шматлікія сведкі даказвалі, што ў іх горадзе па вуліцы 14 Партызан могілкі сапраўды моцна запушчаныя і проста ў дзікім стане, сведкі прыводзілі неабвержныя факты, дадавалі да справы фотаздымкі. Адно другі бок адмаўляў перад судом відочныя факты і спрабаваў сцвярджаць адваротнае, маўляў, "закрытыя могілкі ў належным стане".

Зразумела, суду ў гэтым выпадку было над чым падумаць.

Суд вынес вырак, у якім, аднак, не знайшоў юрыдычна правамоцнай яе асабіста апору на Закон "Аб абароне правоў спажыўцоў". Па гэтай жа прычыне Слуцкі суд не задаволіў іск Цімошак у поўнай меры. Але затое вынесены прыватныя вызначэнні на адрас КУП ЖКГ і Слуцкага раённага аддзела міліцыі, якія не праяўлялі належнай чыннасці на гарадскіх могілках.

Зінаіда Вячаславаўна ўмее зыходзіць з агульнай карысці і вынесеным рашэннем суда задаволена. Ужо перад самым судом, няўрокам кажучы, улады дружна ўзяліся за добраўпарадкаванне на кладах. Усцешыў на судзе і В. Ражанец, старшыня Слуцкага райсавета. Улічваючы культурна-гістарычную каштоўнасць закрытых слуцкіх могілак, ён прапанаваў Цімошак сабраць і прааналізаваць матэрыялы з тым, каб падрыхтаваць у вышэйшыя дзяржаўныя службы ліст з прапановай надаць могілкам статус дзяржаўнага помніка гісторыі і культуры, — са свайго боку гэту прапанову ён будзе падтрымліваць.

Пра што нам цяпер думаецца? Прыклад случанкі Зінаіды Цімошак паказальны. Праблему яна і шматлікія паплечнікі, жыхары гэтага горада, паставілі. Але ж клопат тут сягае ўшырыню, мае свае абсягі, і да супольнага вырашэння адназначнай праблемы павінны прыступіць улады і грамада не толькі ў слаўным горадзе Слуцку, а па ўсёй краіне.

Звязда