Генрых ГУБІШ

СЛОВА, СЛОВЫ, СЛОВЫ . . .

Большасць ужытных намі слоў - проста словы: кожнае мае свой сэнс і на большае не прэтэндуе. Але з'яўляюцца часамі сярод гэтых, радавых, і зусім незвычайныя - звонкія, як заклік трубы, і яркія, як хвост каметы. Яны прыцягваюць усеагульную ўвагу, цвеляць уяўленне, абуджаюць надзеі. Увабраўшы ж гэтыя намеры і надзеі, знаходзяць ужо магічную, таямнічую сілу - вабную сілу маяка і ўказальную сілу пуцяводнай зоркі.

Доўгі час адным з такіх - заклічных і вабных - было звонкае, бадзёрае слова прагрэс.

Яшчэ зусім нядаўна служыла яно сінонімам усяго бясспрэчна-дадатнага, узорнапаказальнага. Усяго такога, да чаго вынікала імкнуцца, на што вынікала ўраўноўвацца: "прагрэсіўны шлях развіцця", "прагрэсіўны навуковы кірунак", "прагрэсіўныя ідэі", "прагрэсіўны рух", "прагрэсіўны дзеяч культуры" і нават "усё прагрэсіўнае чалавецтва". 

Любое радавое слова ад аднаго суседства са словам-талісманам пачынала як бы свяціцца, знаходзіла гарантыю і знак высокай якасці.

Давід Жак Луі. Сафо і Фаон. 1809. Эрмітаж, Санкт-Пецярбург. Амур, які працягвае Сафо ліру, сімвалізуе каханне як крыніцу творчага натхнення.

Значэнне гэтага слова, яго папулярнасць раслі калісьці з першымі сапраўды ўражлівымі поспехамі навукі, тэхнікі і прамысловасці. Тады ж пачынаў свой зацята-паступальны рух і сам лакаматыў прагрэсу з баявым яго заклікам: "Наперад! Толькі наперад!".

Калі ж бліскучыя гэтыя дасягненні сталі ахінацца дымлівым шлейфам "непажаданых наступстваў", пачало паволі цьмянець і слова "прагрэс", захаваўшыся зараз пераважна ў адмысловай лексіцы: "прагрэсіўны падатак", "прагрэсавальная інфляцыя", "прагрэсіўны параліч".

Не паспела, аднак, ранейшае свяціла схавацца за гарызонтам, як у небе заблішчала чарговая суперзорка - названая словам не меней яркім і вытанчаным, не меней вабным і зачаравальным - цывілізацыя.

Зараз, калі жадаем мы выказацца пра прадмет не проста ўхваляльна, а з пачуццём паважнага захаплення, замест слова "прагрэсіўны" мы часцей гаворым - "цывілізаваны": "цывілізаванае грамадства", "цывілізаваныя адносіны", "цывілізаваны шлях развіцця", "цывілізаваны рынак", "цывілізаваныя краіны" і нават "увесь цывілізаваны свет".

І зноў слова-зазаклінанне прамаўляецца з прыдыханнем, і зноў пры адным яго гучанні ў людзей радасна загараюцца вочы і салодка млее душа. Пры гэтым не зважаецца неяк, што гэта слова прызначалася спачатку для пазначэння толькі самых першых - вялікіх Цывілізацый старажытнасці. Тыя сапраўды пакінулі пасля сябе шмат вартага нашага здзіўлення і захаплення, і гэта ўжо па аналогіі з тымі, вялікімі, сталі гэтым словам пазначаць і ўсе наступныя, падобныя да іх утварэнні.

Сёння ж прыгожае гэта слова трывала, як брэнд, замацавала за сабой самая апошняя, так званая Заходняя цывілізацыя. Зараз менавіта з яе дасягненнямі параўноўваюцца, да яе падстройваюцца прэтэндэнты на атрыманне высокага звання цывілізаваных. Зараз ужо пры слове "цывілізацыя" ніхто і не ўспамінае тыя, ранейшыя, - усякаму ясна: гаворка ідзе менавіта пра яе, пра самую апошнюю, самую прагрэсіўную, самую-самую...

У чым жа складаецца яе "самасць", і чым заслужана такая слава?

Ці існуе яна наогул, гэта зямля запаветная, гэта чароўная краіна Цывілія, грамадзяне якой у прамежку паміж заняткамі навукай, тэхнікай і вытворчасцю купаюцца ў малочных рэках з кісялёвымі берагамі, сілкуюцца штодня вэнджанай каўбасой і мыюць вуліцы шампунем?

ЧАРОЎНАЯ КРАІНА

Так, ёсць на свеце чароўны край! Ёсць на зямлі такое месца, дзе ўсё ёсць і дзе "ўсяго" - многа. Хіба што малочных рэк там толькі і няма. Шчаслівых грамадзян гэтай краіны - цывілаў - так і завуць: Грамадства Багацця.

З выгляду цывілы - звычайныя людзі. Толькі ўсё ў іх лепшае: адзежа, ежа, жыллё, зарплата. Насяляюць яны дабраўпарадкаваныя гарады, раз'язджаюць па вуліцах у найнавейшых іншамарках, а самі вуліцы, сапраўды, мыюць часам шампунем. Да іх паслуг - лепшыя ў свеце лекары, юрысты і стылісты. У іх самыя надзейныя ў свеце банкі, самыя ёмістыя стадыёны і супермаркеты. У вольны час іх чакаюць займальныя туры, камфартабельныя гатэлі і курорты, а таксама цэлая імперыя забавак - ад дыснэйлэндаў і фітнэсклубаў да ігральных і публічных дамоў.

Тым, каму пашанцавала жыць у Цывіліі, гарантавана і самая высокая працягласць жыцця, і самая нізкая ў свеце смяротнасць, а потым яшчэ - і добра забяспечаная старасць, і прыстойнае месца ў калумбарыі ці на могілках. Там і навука, і тэхніка, і дэмакратыя, і галоснасць. Там роўныя для ўсіх правы і магчымасці. А ахоўваюць усю гэтую мілату самыя ўзброеныя ў свеце ўзброеныя сілы.

Бываюць там і праблемы, але пра гэта пазней.

Такое вось яно - прыемнае ва ўсіх адносінах Грамадства. Гэта ўжо не ранейшы "лакаматыў прагрэсу", а ззяючы ўсімі колерамі вясёлкі ўльтрасучасны звышхуткасны суперэкспрэс. Ёсць, чым ганарыцца, ёсць, чаму пазайздросціць.

І сёння ўвесь свет падзяліўся па гэтай прыкмеце на дзве няроўныя часткі: цывілізаваныя - нецывілізаваныя, развітыя - неразвітыя, перадавыя - адсталыя. Словам, абраныя і адрынутыя, чыстыя і нячыстыя.

Большасць, якую абышлі, глядзіць на паспяховую меншасць з натуральнай зайздрасцю і крыўдай, бо жадае, вядома ж, каб і ў іх таксама "ўсё было", і каб гэта "ўсё" было - "як у іх". Недаразвітыя таму спешна развіваюцца, адсталыя падцягваюцца да ўзроўню перадавых, і ўсё пры гэтым дружна цывілізуюцца.

Да хваста экспрэса чапляюцца ўсе новыя вагоны, і, глядзіш, усе зямляне стануць хутка паўнапраўнымі членамі сусветнага элітнага Клуба Росквіту - "усё прагрэсіўнае чалавецтва" ператворыцца ва "ўвесь цывілізаваны свет".

Такі вось займальны сцэнар намаляваўся да другой паловы мінулага стагоддзя. Так, магчыма, і разгортваліся б далейшыя падзеі, але ...

ПЕРШЫЯ СУМНЕВЫ

Але тут паўсталі першыя сумневы - на сусветнай сцэне з'явіліся першыя недаверлівыя ("зялёныя"). Людзі гэтыя ўздымаюць страшны шум, размахваюць нейкімі разлікамі, запэўніваюць, што такога не можа і не павінна быць: зямля наша не прахарчуе ўсіх ахвотнікаў "жыць хораша". Нават і тых нешматлікіх, хто прывык ужо да салодкага жыцця, не зможа яна ўтрымоўваць доўга - не хопіць у яе на гэта ніякіх рэсурсаў.

І наогул, калі так пойдзе далей, усіх нас чакаюць вялікія непрыемнасці - ледзь не канец свету: ежа будзе неядомая, вада і паветра - непрыдатныя для ўжывання. А вінаватая, маўляў, ва ўсім як раз хваленая гэта цывілізацыя.

Зразумела, самі цывілы ўсе гэтыя трывожныя крыкі сур'ёзна не прынялі. Не тое, каб крыкуны неслі поўную лухту ці скажалі лічбы і факты - не: з гэтага боку было як раз усё больш ці менш у парадку. Але высновы! Падумайце самі: бо калі паслухацца гэтых дзівакоў, ім, развітым, прыйдзецца тады ў чымсьці сябе абмяжоўваць - адмаўляцца ад звыклых выгод цывілізацыі? А недаразвітым - ад таго як раз, да чаго яны зараз з такой верай і надзеяй накіраваліся?

Не, не правы гэтыя "зялёныя". Нават і небяспечныя, бо знойдуцца яшчэ дзівакі - павераць...

Абазваўшы "зялёных" алармістамі (чытай: панікёрамі), цывілы выказалі здагадку самі і далі зразумець іншым, што ўсё гэта - ад зайздрасці, што нядобрыя гэтыя хлопцы праследуюць нейкія ўтоеныя, своекарысныя мэты.

Камень сумневу быў, аднак, кінуты: пайшлі кругі. Разам з "зялёнымі" і ўсякія іншыя супольнасці і арганізацыі зацікавіліся: ды ці так ужо і ў ці ва ўсіх ужо адносінах прыемная гэта самая дама - Цывілія?

Прыгледзеліся ўважлівей і самі здзівіліся: атрымлівалася, што не, не ва ўсіх.

ДАМА, ПРЫЕМНАЯ НЕ ВА ЎСІХ АДНОСІНАХ

Ну, вось, да прыкладу, дзіўная, здольная насцярожыць і збянтэжыць любога непадрыхтаванага чалавека мода цывілаў пакідаць гэты свет добраахвотна і датэрмінова. Па ліку самазабойцаў на душу насельніцтва цывілізаванае грамадства зацята трымаецца сярод сусветных лідараў. Адсталыя народы і тут не здольныя ўвагнацца за перадавымі: "дагнаць і перагнаць" атрымліваецца, толькі ўступіўшы на шлях цывілізаванага развіцця.

З чаго б гэта - праўда?

Ці вось яшчэ: сярод тых, хто не даспеў яшчэ да ідэі пакінуць гэты свет назаўжды, - павальнае (асабліва ў моладзі) імкненне: насекчыся, нанюхацца, напампавацца чым-небудзь да тлуму, да ачмурэння, да непрытомнасці. Ці - забрацца невылазна ў дыскатэку, схавацца з галавой і трыбухамі ў камп'ютары, упісацца ў якую-небудзь задзёрыстую секту. Словам, хоць неяк, хоць на час, але - вырвацца з іх выдатнага свету. У любы іншы - алкагольны, віртуальны, замагільны, у свет ілюзій ці галюцынацый, толькі б не заставацца ў гэтым іх рэальным, "не ва ўсіх адносінах прыемным" свеце.

Ну, ці не дзіўна? Рабілі ж усё як лепш.

Або вось таксама цікава: усяго усім хапае, усё ва ўсіх ёсць, а жулікаў, аферыстаў, круцялёў усякага роду неяк не зменшылася. Жаданне пераразмеркаваць здабытае не суцішылася. Як бы яшчэ і ўзмацнілася: мовы ж свету ўзбагаціліся такімі цывільнымі слоўцамі, як гангстар, кілер, хакер, мафія, рэкет, рулетка, кіднэпінг, фінансавая піраміда.

І зусім ужо дзіўная асаблівасць для ўзорнапаказальнага грамадства: эканомія на дзецях. Ну, не прынята тут (як у тых недаразвітых) разводзіць дома цэлы дзіцячы сад: адзін-два карапузы на сям'ю, не больш! Трэці - лішні. Дзеткі адсунуты ў іх шкале каштоўнасцяў з першых месцаў - адціснуты ў бок прадметамі важнейшымі і каштоўнейшымі.

Прамы вынік такога дзетанедалюбства - стабільны адмоўны прырост насельніцтва, а папросту - яго скарачэнне. А яшчэ прасцей: выміранне хвалебнага роду цывілаў - гэтакі таксама перманентны суіцыд. Найболей скурпулёзныя з крытыкаў вылічаюць нават дакладныя тэрміны поўнага іх самазвядзення.

Балабоняць там яшчэ штосьці пра бездухоўнасць, безыдэйнасць гэтага грамадства, але гэта, пагодзімся, такія ўжо тонкія матэрыі, да якіх лепш і не дакранацца: ушчэнт заблытаемся.

А вось чаго нельга яшчэ зразумець, так гэта захопленасці, з якой цывілы займаюцца ўзаемазнішчэннем: вельмі любяць уладкаваць часам сабе грандыёзнае гэтакае кровапусканне. Робяць тое ўмела, з размахам. Нішчаць, вядома, і іншых, але найчасцей - адзін аднаго?.. Дзве запар сусветныя бойні! Цывілізаваныя ж людзі! Прытым што і так выміраюць.

Войны прыдуманы былі, праўда, не імі і - задоўга да іх: вялікімі забіякамі былі ў свой час і дзікуны, і варвары, але куды ім да ўмельства, вынаходлівасці, нават вытанчанасці людзей цывілізаваных! Гэтыя ў баявой рызыцы гатовыя спапяліць на зямлі ўсё жывое і раскалоць напалову саму планету. А якія імі займальныя задуманы на будучыню касмічныя войны! Не засумуеш!

Адначасна высвятлілася, дарэчы, у што абыходзяцца гэтыя гарэзы і забаўнікі ўсяму астатняму свету. Аказалася: і ядуць, як той казаў, за траіх, і гадзяць (пардон!) за чацвярых (насамрэч, значна больш)...

Такая вось аказваецца яна, пры больш уважлівым разглядзе, гэтая прыемная ў розных іншых адносінах "дама".

Але! Могуць заўважыць: нягледзячы на ўсе вышэйпералічаныя дзівацтвы - квітнее ж мадам Цывілія! І як яшчэ квітнее! Сёння гэта ўжо і не краіна, не дзяржава нават і не звышдзяржава, хутчэй - магутная міжкантынентальная Імперыя.

Імперыя Зла? Імперыя Дабра?

ІМПЕРЫЯ МЯШЧАН

"... пара прыйсці да спакойнага і пакорлівага
ўсведамлення, што мяшчанства - канчатковая
форма заходняй цывілізацыі".
                                                            А.Герцэн

Мешчанін, паводле тлумачальнага слоўніка, - чалавек з дробнымі, цалкам асабістымі інтарэсамі, з вузкім светапоглядам і неразвітым густам, абыякавы да інтарэсаў грамадства. І, дадамо, - прыроды.

Такім ён і ўяўляецца звычайна: мірным абывацелем за кубкам чаю каля самавара на фоне кіліма з лебедзямі на сцяне. У такім становішчы мешчанін і бяскрыўдны, і нават замілавальны. Куркулісты светапогляд яго і звычкі тут цалкам адпаведныя: нічога большага ніхто ад яго і не чакае.

Але час ідзе, і, пакуль іншыя з замілоўванасцю і ўсмешкамі глядзелі на яго, куркуль адужэў матэрыяльна і фізічна, выбраўся з хаты на святло і, галоўнае, цывілізаваўся.

Які ж ён зараз - цывілізаваны мешчанін, інакш кажучы - цывіл?

Можа, хоць паразумнеў у сувязі з гэтым? Не, навошта ж? У яго зараз Багацце і Сіла - навошта ж яшчэ і Мудрасць!

Інтарэсы? Інтарэсы таксама ранейшыя: "Свету праваліцца, а каб мне чаёк заўсёды піць!" Больш за ўсё на свеце шануе і любіць ён сытасць і камфорт, а сэнс жыцця змяшчаецца ў яго ў адным слове - СПАЖЫВАННЕ.

Цалкам бестурботным яго жыццё, праўда, не назавеш. Прынамсі, два цяжкія клопаты абцяжарваюць жыццё сярэднестатыстычнага цывіла: спачатку - нагуляць тлушч, потым - з гэтым атлусценнем змагацца.

Што там яшчэ - густ? Ну, і што, калі і неразвіты! Кожнаму сваё: тыя, што з развітым, хай сябе цешаць высокім мастацтвам - для цывіла дастаткова "чмурэць" і "цягнуцца" ад поп-культуры. Пра густы не спрачаюцца.

Прырода? Прыроду цывіл любіць. Па-свойму, вядома: як амела любіць аплецены ёю дуб.

Адзін вялікі чалавек (характарам хутчэй суровы, чым лагодны) сказаў аднойчы, што не ведае іншай прыкметы перавагі паміж людзьмі, акрамя дабрыні.

Дабрыня? Ды яе няма - цывіл для задавальнення сваіх інтарэсаў валодае якасцямі, куды больш прыдатнымі для гэтай мэты: сквапнасць, жорсткасць, агрэсіўнасць.

Так, можа быць, ён хоць руплівы гаспадар?

Вось гэта - так: прынамсі, асабістую сваю агародную гаспадарку цывіл вядзе ўзорна. Як і ўсялякі куркуль, ён шмат працуе сам і ўмела выкарыстоўвае іншых.

І дабро сваё ён умее ("не пытайся, якім шляхам") памнажаць хутчэй, чым іншыя. А галоўнае, што ён умее, гэта - make money. Усялякімі таксама спосабамі, у тым ліку і заганнымі: ці будуючы фінансавыя піраміды, ці друкуючы незабяспечаныя паперкі, а то і проста - залазячы ў невылазныя абавязкі (паспрабуйце ж з яго, моцнага, спаганіце!).

Уласна, і сіла-сілушка яго асноўная - у Багацці: будуць "monеy" - будзе каму на яго працаваць, будзе каму яго абараняць і каму забаўляць. Будзе каму рухаць у патрэбны яму бок навуку з тэхнікай і растлумачваць іншым, які ён пухнаты - якую вялікую карысць нясе прыродзе і людзям яго новы сусветны парадак у Заходняй цывілізацыі.

Гаспадарыць жа па-сапраўднаму, цывіл не тое каб не ўмеў, а не жадае: таму і не гаспадарыць ён на планеце, а вядзе гаспадарку. Гаспадарнічае па ранейшай сваёй, старакуркульскай схеме: УРВАЎ - СПАЖЫЎ - АДКІНУЎ. Урваў за межамі свайго гароду і адкінуў за яго межы, а там - няхай хоць трава не расце. Яна і не расце. І нічога ўжо не расце там, дзе - за межамі ўласнай сваёй гаспадаркі - прайшоўся па зямлі каралём наш цывіл. На мой век хопіць, а там, як той казаў у каралёў, аpre moi - хоць deluge!

Адзін мудры чалавек неяк заўважыў: "Сусвет пачынаецца на парозе тваёй хаты. Дрэнна, калі ён там жа для цябе і канчаецца". Сусвет для цывіла пачынаецца і канчаецца ледзь далей парога - каля плота яго абгароджанага ўчастка. Уся зямля падзяляецца для яго, такім чынам, на МАЁ і ўсё АСТАТНЯЕ: маё - тое, што абгароджана, тое, што за агароджай, - астатняе.

Дзелавыя адносіны з гэтым "астатнім светам" усталяваліся ў яго, мякка кажучы, своеасаблівыя: ільвіную долю ўсіх сусветных прыбыткаў ён прымудраецца атрымліваць у абмен на слановую долю сваіх адыходаў.

Словам, і выйшаўшы ў космас, і ўтаймаваўшы атам, цывіл - пры ўсім асляпляльным бляску навукова-вытворча-тэхнічных дасягненняў яго Імперыі - застаўся ўсё тым жа абывацелем-мешчанінам, які захаваў псіхалогію куркуля-хутаранца.

Сёння ён узброены і вельмі небяспечны.

Сучасны цывіл - гэта куркуль з хайтэкам наперавес.

Пры ўсіх размовах пра глабалізацыю, ён думае не маштабамі планеты, а маштабамі ўласнага царства-гароду. І не таму, што не ведае чагосьці ці не разумее, - і ведае, і разумее. І тое, што хутка памрэ, эканомячы на дзетках, ведае, і што "зялёныя" маюць рацыю, заклікаючы суцішыць апетыты праядання ўласнай планеты, таксама разумее.

Бяда ў тым, што не можа ён нічога з сабой парабіць: такая ўжо яго цывільная прырода. Калі ён, споўнены сіл, выходзіць са сваёй загарадкі на сусветныя абшары, то ён і сусветныя пытанні вырашае адпаведна сваёй куркульскай свядомасці, гэта значыць - "применительно к подлости" (Салтыкоў-Шчадрын). Так бацыла ведае, што загіне разам з заражаным ёю чалавекам, і паразіт ведае, што загіне разам з загубленым ім гаспадаром.

Такое вось яно, прадбачанае і прадказанае яшчэ Герцэнам, Грамадства Мяшчан, яно ж - Грамадства Багацця, яно ж - Грамадства з Вельмі Абмежаванай Адказнасцю.

... Здаецца, досыць ужо, каб адбіць усякую ахвоту да гэткага цывілізаванага жыцця. Што ж гэта за жыццё, калі і паветрам стане дыхаць шкодна, і з рэчкі не напіся, і грыбы з ягадамі ў лесе збіраць небяспечна. Не трэба, можа быць, нам тады ніякіх малочных рэк і вэнджанай каўбасы з шампунем - не трэба нам такой цывілізацыі?

Э, не! Як гэта "не трэба"? Абураюцца ў сваю чаргу цывілы: гэта што ж - адным нам, ці што, ва ўсім гэтым... раскашавацца? Што ж вы лепш за нас ведаеце, як вам трэба жыць? Ды ці ведаеце вы, што такое дэмакратыя? О, вы не ведаеце, што такое дэмакратыя!

Вось і яшчэ адно магічнае, яшчэ адно сакраментальнае слова!

"Дэмакратычныя каштоўнасці", "дэмакратычны выбар", "дэмакратычныя выбары", "апора дэмакратыі", "уціск дэмакратыі" "росквіт дэмакратыі", і нават - "усе дэмакратычныя сілы свету"...

ШТО ТАКОЕ ДЭМАКРАТЫЯ?

Народаўладдзе яно - толькі па імені.
Фукідыд

А сапраўды: што можа быць выдатней за лад, дзе народ сам кіруе сабой? Дык не ж - знаходзяцца людзі, якіх яна чымсьці не задавальняе. Успомніць тыя ж Афіны - калыска дэмакратыі. Якія часы, якія здзяйсненні! А імёны якія: Перыкл, Анаксагор, Сакрат, Платон, Арыстоцель, Фукідыд, Фідый!.. Вялікія ўсе, мудрыя, прыгожыя людзі.

Аднаго, праўда, мудраца дэмакраты, памятаецца, прысудзілі да цыкуты, дваіх выжылі з краіны, трэці ўцёк сам, чацвёрты таксама выбраў службу тырану. Схаваўся ад граху і Вялікі Гісторык, пасадзілі і замарылі ў турме Вялікага Скульптара. Нават самога Бацьку Дэмакратыі западозрылі і абвінавацілі ў нейкіх злоўжываннях. Пакараць, праўда, не паспелі - сам памёр. Сына затое яго, хвалебнага ваяра, - паспелі: і прысудзіць паспелі, і "прывесці ў выкананне". Дзіўныя яны нейкія, гэтыя хаўруснікі-дэмакраты. Выбар суддзяў і тых, каго варта караць, ў іх нейкі дзіўны.

Ну, што гэта за запатрабаванне такое - даймаць абавязкова лепшых? Чаму ж самых-найсамых лепшых? Чаму пытанне пра выгнанне, пра жыццё і смерць лепшых вырашалі там, у іх, усё нейкія нялепшыя? І гэта нават там і тады! У той, у Афінскай, самай-самай першай і ўзорнай...

Дзякуючы, насуперак ці незалежна ад гэтай дэмакратыі заквітнела ўсё ж Вялікая Старажытнагрэцкая Культура? Не такое ўжо і яснае гэтае пытанне.

А пазней - слупы Адраджэння: не толькі ж спадчынны арыстакрат Мікеланджэла (як згадвалася ўжо) "не жадаў атрымліваць асалоду ад дэмакратыі" і "аддаваў перавагу тыраніі Медычы". Бязродныя Леанарда з Рафаэлем, напрыклад, таксама лічылі за лепшае трымацца бліжэй за тыранаў (ніколькі прытым іх дабрадзейнасцямі не ашукваючыся).

Словам, няпростае гэта пытанне, неадназначнае.

Было гэта, праўда, даўно. Магла дэмакратыя з тых часоў і папрыгажэць (прагрэсаваць і цывілізавацца). Адно параўнальна нядаўна ўжо менавіта дэмакратычныя выбары і менавіта ў адной з цывілізаванейшых краін прывялі да ўлады палітычную постаць, адыёзнейшую ва ўсёй заходнееўрапейскай гісторыі. Выпадковасць?

Так жа і сёння - у самай дэмакратычнай з сучасных дэмакратый! - усё там штосьці пра подкупы, усё там штосьці пра павальнае замбаванне прапагандай, пра куплю-продаж і падтасоўку галасоў выбарнікаў. Нібы водзіць усімі гэтымі фігуркамі нейкі злы і ўмелы лялькавод: ён і вырашае, якіх павінен народ абіраць сабе кіраўнікоў.

Так-так, тлумачаць нам, недахопы ў гэтай сістэмы ёсць, але!.. Ёсць і адна - вырашальная - перавага: усе астатнія яшчэ горшыя.

Чым горшыя? - А вось горшыя, і ўсё! Волі там, напрыклад, бракуе. Зразумела вам? Ці ўсё яшчэ незразумела? Калі камусьці штосьці яшчэ незразумела - прыйдзем, вытлумачым і някемлівым. І фугаснымі вытлумачым, і ядзернымі!..

Ну, навошта ж адразу - фугаснымі? Памятаецца, там сярод свабодалюбных лозунгаў было ж штосьці яшчэ пра Роўнасць і Братэрства?.. - Да чорта Роўнасць, да чорта Братэрства - даеш Волю! - Дык каму ж яна тады дастанецца, гэта Воля? Дурнаватаму і маламаёмаснаму Дэмасу ці хітраватаму і ўзбагацеламу Плутасу?..

Можна зразумець гэтых, якія сумняваюцца наконт дэмакратыі: ёсць, пагаджаюцца яны, у дэмакратыі і маса добрых якасцяў, і вельмі нават можа быць, што ўсе астатнія формы ўлады яшчэ горшыя, незразумела толькі, навошта ж яе вось гэтак: сілком, як бульбу? Каму гэта трэба, як той казаў? Qui prodis?

Ці не нагадвае такое прымусовае адэмакрачванне тую гвалтоўную хрысціянізацыю - калі набожныя продкі цяперашніх прававерных дэмакратаў адпраўляліся (пад выглядам выратавання аблудных душ) з мушкетамі і сабакамі ў Новы Свет за рабамі і золатам? Ці няма і ў гэтым "выратаванні аблудных" той жа крывадушнасці і ханжаства?..

Такая вось цікавая яна атрымліваецца - гэта гульня словамі, мушкетамі і бомбамі. І словы ж, быццам, усе добрыя: прагрэс, цывілізацыя, дэмакратыя, толькі - чаму ж разам з імі і бомбы?..

... А экспрэс імчыць і імчыць сабе наперад. Галоўнае ж ў ідэі прагрэсу - не змяняць кірунку, не запавольваць ходу, не задумвацца і не сумнявацца.

Наперад, толькі наперад!

За вокнамі даўно ўжо ні блакітных нябёсаў з белымі аблокамі, ні зялёных пералескаў з вясёлымі лужкамі, усё больш - рудыя прагалы, пустэчы ды бурыя клубы дыму. Ды скрозь шчыльна прычыненыя вокны - розныя нядобрыя пахі...

Цягнік імчыць наперад, а якія адсталі, глядзяць з зайздрасцю яму ўслед.

І толькі праляталаму над імі анёлу вядома, хто тут каму павінен зайздросціць...

СІЛА ЁСЦЬ - РОЗУМУ НЕ ТРЭБА

"Захад - гнойны нарыў на целе чалавецтва"
(з Гусь-Букі)

Словы, словы, словы... Багата чаго, аказваецца, можна дабіцца на шляху дэмакратыі і прагрэсу, маніпулюючы ў розных спалучэннях рознымі добрымі словамі.

Імперыя цывілаў назапасіла цяпер, воляю лёсу, велізарныя Сілы - фінансавыя, вайсковыя, інтэлектуальныя.

Кіруе гэтымі Сіламі самы Галоўны Цывіл - цар-дэмакрат Плутас, інакш кажучы  " Капитал, Его Препохабие "(Маякоўскі). Пакуль ён кіруе адной Цывіліяй, гэта значыць паўсветам. Збіраецца кіраваць усім. І шчаслівай дарогі б, але...

Не зможа Мешчанін кіраваць усей грамадою. Не ў яго гэта прыродзе - ускладаць на сябе клопат пра штосьці, апроч сябе, любімага. Хіба што (з вобласці фантастыкі) - перастане быць Мешчанінам.

Або ён паразумнее, ажывіўшы Сумленне (а яно з ім не сумяшчальнае генетычна), або ён - як той паразіт - заб'е здаровае цела і загіне сам. Угаворваць яго дарэмна, супрацівіцца Сіле Сілай немагчыма. Добраахвотна ён нічога змяняць не будзе - цяперашняя плынь падзей яго задавальняе. Ніякімі тэхнічнымі (ці нават навукова-тэхнічнымі) сродкамі праблема гэта таксама не можа быць вырашана. Дый самі сродкі гэтыя пераважна ў яго ж руках.

Але рабіць штосьці трэба. І рабіцца, вядома ж, штосьці будзе.

Заходняя цывілізацыя - па тупасці і прагнасці, па адсутнасці далёкіх арыенціраў і высокіх мэт - гэта Новае Сярэднявечча, якое цёмным ценем пакрывае сёння вялікую частку глобуса.

Розніца толькі ў маштабах: сярэднявечныя еўрапейцы пэцкалі пад сябе і побач, а сучасныя цывілы загаджваюць усю планету цалкам. Сярэднявечны алхімік рызыкаваў толькі выбухам колбы ў сваім сутарэньчыку, сучасны навуковец - існаваннем усёй планеты. Сярэднявечныя крыжакі і псы-рыцары пагражалі суседзям, цывілы пагражаюць усяму свету.

Падабенства - у маніякальным імкненні да ўзбагачэння.

Цывілізацыя Захаду - гэта грамадства людзей, здольных да ўсведамлення і нават разумных, але цынічных і безадказных, гэта значыць - несумленных . Не ва ўшчувальна-лаянкавым нават, хутчэй - у спачувальна-спагадлівым сэнсе. Проста страцілася яно, Сумленне, за непатрэбнасцю, за доўгай непрыдатнасцю, незапатрабаванасцю - так ужо гістарычна склалася.

Аднак кіраўнік, які валодае Сілай, але пазбаўлены Сумлення, небяспечны, а спадзявацца, што Цывіл прылучыцца да Высокай Культуры і з ёй здабудзе разам з Мудрасцю і згубленае ім Сумленне, наіўна.

План Галоўнага Цывіла застаецца ранейшым: пакінуць на Зямлі "Залаты мільярд" абраных і некалькі яшчэ мільярдаў - яму ў служэнне. Ён здагадваецца, вядома, што такі зыход малаверагодны, і таму рыхтуе Вялікую Кроў. Каб, сыходзячы, гучна ляпнуць дзвярыма.

Але гэтак жа наіўна думаць, што астатнія шэсць сёмых зямлян пагодзяцца пад пагрозай яго лінкораў жыць па яго правілах. Хутчэй аб'яднаныя высілкі найстаражытнейшых Цывілізацый Усходу знойдуць спосаб супрацьпаставіць тупой Сіле Захаду нешта сваё - іншае. Нешта, можа быць, зусім ім не чаканае.

Бляск і галеча Цывілізацыі - гэта бляск Матэрыі і галеча Духу.

Хто мог чакаць падзення бліскучага Рыма ў спрэчцы з жабрацкім хрысціянствам?

Не выключана, што зброяй супраць Цывілізацыі будзе менавіта яна - колькі раз абсмяяная цывіламі Сіла Духу.

http://www.lebed.com/2010/art5746.htm