Реклама в Интернет     "Все Кулички"
  Мы – нацыя!
 
 
Брама сайта arrow АДВЕЧНАЕ arrow Гістарычны матыў arrow Ці быў “перапынак на абед” у Грунвальдзкай бітве?

Ці быў “перапынак на абед” у Грунвальдзкай бітве? Друк E-mail
16.07.2010 | 14:08 |
Міхась СкоблаМіхась СКОБЛА
Рыцарскімі фэстамі, рэканструкцымі сярэднявечных бітваў сёньня ўжо нікога ня зьдзівіш. Лязгат мячоў нярэдка можна пачуць на Наваградзкім замчышчы, у старажытным Заслаўі ці на гістарычным Грунвальдзкім полі, дзе сёлета адзначаецца 600-годзьдзе славутай бітвы. Зь якой зброяй у руках ішлі супраць крыжакоў нашыя продкі? Якімі дасьпехамі прыкрывалі сябе і сваіх верных памочнікаў - коней? На гэтыя ды іншыя пытаньні адказвае доктар гістарычных навук, аўтар нядаўна выдадзенай кнігі «Ваяры Грунвальдзкай бітвы» Юры Бохан.

Міхась Скобла: «Спадар Юры, асобны разьдзел вашай кнігі прысьвечаны ўзбраеньню і амуніцыі ваяроў Грунвальдзкай бітвы. Ці можаце вы сказаць, які від зброі быў самым распаўсюджаным 15 ліпеня 1410 году пад Грунвальдам?»

Юры Бохан: «У Вялікім Княстве Літоўскім, як і ва ўсёй тагачаснай Эўропе, існавалі два віды ваяроў. Аснову ўзброеных сілаў складала коньніца, кавалерыя, якая дзялілася на дзьве катэгорыі. Гэта капейнікі, узброеныя дрэўкавай зброяй, і стральцы. У капейнікаў былі больш масіўныя коні і наступальнае ўзбраеньне ў выглядзе дрэўкавай зброі, цяжкога кап'я, якое магло даходзіць да чатырох мэтраў у даўжыню. Яны маглі быць узброеныя і больш лёгкімі рагацінамі, ошчыпамі, як іх тады называлі, альбо суліцамі - коп'ямі, прыстасаванымі адначасова як для рукапашнага бою, так і для кіданьня. Капейнікам была ўласьцівая менавіта такая зброя. Насуперак распаўсюджанаму меркаваньню, меч на Грунвальдзкім полі ня быў галоўнай зброяй, ён мог замяняцца сякерай альбо ўвогуле адсутнічаць, падчас бітвы да яго магла справа не дайсьці. Што тычыцца стральцоў, то яны мелі зброю далёкага бою. 

У тыя часы гэта былі пераважна арбалеты або лукі. Прычым, пераважалі тады, відаць, менавіта арбалеты - гэта была найбольш распаўсюджаная зброя ў Эўропе. Варта сказаць, што ў суседняй Польшчы лукі выкарыстоўваліся пераважна толькі на паляваньні, у баявых умовах імі не паслугоўваліся. У нас - выкарыстоўваліся, асабліва татарскімі каляністамі, але панаваў усё ж арбалет».

Скобла: «У свой час у Гарадзенскім гістарычным музэі мне давялося пабачыць меч з надпісам на нямецкай мове „trink blut", што азначае „пі кроў". Наколькі пашыранай зьявай было наносіць на зброю нейкія лёзунгі?»

Юры Бохан
Юры Бохан
  

Бохан: «Даволі пашыранай. Але, па-першае, мушу вас расчараваць. Той меч, пра які вы гаворыце, адносіцца не да ХІV стагодзьдзя, як там напісана. Па форме гэта не ХІV стагодзьдзе, а так званы флямбэрг, з хвалістым лязом, а такія мячы ўжываліся ў ХVІ стагодзьдзі нямецкімі пехтурамі, ляндскнехтамі. Гарадзенскі меч - гэта муляж ХІХ стагодзьдзя, ён не сапраўдны... Што тычыцца нанясеньня надпісаў, гэта было вельмі распаўсюджана: і клеймы, і надпісы. Як прыклад, можна згадаць меч, знойдзены на Віцебшчыне, ён сёньня знаходзіцца ў Рагачоўскім музэі. Гэта меч з сакральным надпісам „sigvinais", які ўяўляе зь сябе зашыфраваную сакральную абрэвіятуру ў гонар Панны Марыі. Ужываліся мячы з надпісамі да ХІV стагодзьдзя, у далейшым падобная практыка паступова пачынае зьнікаць».

Скобла: «У кожным беларускім этнаграфічным музэі ці нават на гарышчы вясковых хатаў можна пабачыць такую прыладу, як калаўротак ці калаўрот. Здавалася б, гэта надзвычай мірнае прыстасаваньне, але ў вашай кнізе я прачытаў, што і калаўроты ўдзельнічалі ў бітве пад Грунвальдам».

Цяжкія вершнікі ВКЛ пачатку XV стагодзьдзя. Рэканструкцыя Юр’я Бохана.
Цяжкія вершнікі ВКЛ пачатку XV стагодзьдзя. Рэканструкцыя Юр’я Бохана.
 

Бохан: «Тыя калаўроты, якія выкарыстоўваліся ў бітве пад Грунвальдам, ня маюць ніякага дачыненьня да прыладаў працы. Яны блізкія толькі паводле прынцыпу нацягваньня мэханізму. Маецца на ўвазе мэханізм для нацягваньня цецівы арбалетаў. Што ён зь сябе уяўляў? Калі ўзяць арбалет, то гэта мэханізаваны лук, замацаваны на ложы з прыкладам. На ложы меліся штыфты, за якія чаплялася зубчатая рэйка з кручкамі на канцы, якая злучалася з сыстэмай шэсьцерняў. Маленькую шэсьцерню рухала ручка калаўрота, гэтая шэсьцерня ў сваю чаргу рухала вялікую шэсьцерню, тая рухала зубчастую рэйку - адбывалася нацягваньне арбалета. Усё прыстасаваньне атрымала назву „нямецкі калаўрот", яны выкарыстоўваліся ў нас у ХV - першай палове ХVІ стагодзьдзя».

Скобла: «На якую адлегласьць біў такі арбалет, і якая была яго прабойная сіла?»

Бохан: «Баявая дальнасьць была каля 100-150 мэтраў. Адлегласьць залежала ад сілы нацягненьня цецівы, яна магла быць і да 300 мэтраў. Калі гаварыць пра прабіўную сілу лука ці арбалета, то ў нас яе трошкі перабольшваюць. Прынята лічыць, што лук і арбалет лёгка прабівалі дасьпех, насамрэч гэта далёка ня так. Калі выраблялі дасьпехі, то іх спачатку выпрабоўвалі пры дапамозе стрэлаў з арбалету, а ў больш позьнія часы - з агнястрэльнай зброі. Дык вось, нават у ХVІІ стагодзьдзі самая цяжкая стрэльба таго часу - мушкет - ня мог прабіць гусарскі дасьпех».

Скобла: «Калісьці запомніліся мне радкі з паэмы Ўладзімера Караткевіча „Грубае і ласкавае": „Узрадуй апошнім мяне падарункам, / грудзі мае прабі і зьнявеч, / сэрца маё абпалі пацалункам, / misеrecordia - літасьці меч". Чаму сьмерцяносны меч названы літасьцівым?»

Бохан: «Часам рыцару падчас бою наносіліся вельмі сур'ёзныя раны. І лічылася, што лепш праціўніка дабіць, каб пазбавіць яго ганьбы і пакутаў. Але кожны чалавек па-свойму ўспрымае, што яму лепш - жыць пакалечанаму ці памерці. Кароткі меч, корд, якім дабівалі параненых, і называўся misеrecordia».

Скобла: «На Грунвальдзкім полі прысутнічала і вогнепальная зброя, але, як вы даводзіце ў сваёй кнізе, не яна адыграла вырашальную ролю. Яе было яшчэ недастаткова, ці яна была яшчэ недасканалая?»

Бохан: «Далёка не заўсёды вогнепальная зброя зьяўлялася эфэктыўным сродкам барацьбы супраць дасьпехаў. Добры дасьпех воіна-капейніка вогнепальная зброя магла не прабіць».

Скобла: «Як і сёньня ёсьць непрабівальныя бронекамізэлькі».

Сярэднявечная бамбарда.
Сярэднявечная бамбарда.
 

Бохан: «Так-так. Існавалі, праўда, і больш лёгкія капейнічыя дасьпехі. Адна справа - кальчуга, і зусім іншая справа - пласьцінавы дасьпех, які сапраўды было цяжка прабіць, нават з ручной вогнепальнай зброі. Па-другое, зброя тая сапраўды была вельмі недасканалая. У той час вогнепальная зброя выкарыстоўвалася пераважна для аблогі. Існавалі і некаторыя моманты, якія нам цяжка зразумець. Напрыклад, бамбарды не эфэктыўна было выкарыстоўваць у палявым баі, таму што хуткастрэльнасьць гэтых гарматаў невялікая, а сыстэма навядзеньня - складаная. Як вядома, на Грунвальдзкім полі варагуючыя бакі знаходзіліся на ўзвышшы. Падчас атакі трэба было мабільна зьмяніць вугал стральбы, трэба было страляць ня толькі па гарызанталі, але нават нейкім чынам уніз, што тагачасная сыстэма навядзеньня гарматаў не дазваляла. Сытуцыя крыху зьмянілася ў канцы ХV стагодзьдзя, калі зьявіліся хуткастрэльныя гарматы. Пачалі выкарыстоўваць шрот альбо карцеч - кулі, альбо дробны камень, увязаны ў лубе. Падчас стральбы яны рассыпаліся, гарматы стралялі ня вельмі кучна, але дазвалялі паражаць вялікую колькасьць жывой сілы праціўніка. Вось тады сапраўды гарматы сталі вельмі эфэктыўным сродкам у палявым баі».

Скобла: «Са школы помніцца мне адна лічба: нібыта ўзбраеньне і рыштунак сярэднявечнага рыцара было вельмі дарагім, за яго можна было набыць ажно 45 кароваў. Няўжо каровы - ва ўсе часы карміцелькі людзей - у той час былі такімі таннымі?»

Бохан: «Не. Калі гаварыць пра рыцарскае ўзбраеньне, то яно вельмі дорага каштавала на досьвітку Сярэднявечча, у самым канцы першага тысячагодзьдзя нашай эры, на пачатку другога тысячагодзьдзя. Калі гаварыць пра часы Грунвальду, то ўзбраеньне было не такое і дарагое, як прынята лічыць. Калі ўзяць ХVІ стагодзьдзе, то ў яго другой палове поўны рыцарскі капейнічы дасьпех можна было купіць за дзесяць коп грошай. Да прыкладу, столькі ж каштаваў вол, а чатыры капы грошай каштаваў парсюк. Іначай кажучы, звычайны нябедны селянін мог сабе дазваліць купіць поўны рыцарскі дасьпех».

Скобла: «А ці прадугледжваліся нейкія дасьпехі для коней?»

Бохан: «У часы Грунвальду „браніроўка" каня не была шырока распаўсюджанай, як у больш позьнія часы. Так, напрыклад, польскія дасьледчыкі да сёньняшняга дня спрачаюцца, ці адзяваліся ў дасьпехі коні. Вядома, што „браніроўку" меў конь магістра Тэўтонскага ордэну Ульрыха фон Юнгінгена. У нас, гэта дакладна вядома, захаваліся рэшткі конскага ўзбраеньня канца ХV стагодзьдзя, аднак можна меркаваць, што ў нас ужо ў ХІV - пачатку ХV стагодзьдзя магло выкарыстоўвацца засьцерагальнае конскае ўзбраеньне. Дастаткова сказаць, што на тэрыторыі Ўкраіны знойдзеныя конскія нагалоўнікі татарскага тыпу, хоць ёсьць выпадкі, якія сьведчаць, што гэтая практыка не набыла шырокага распаўсюджаньня. Напрыклад, у Патрыяршым або Ніканаўскім летапісе мы знаходзім апісаньне паразы Вітаўта на рацэ Ворскле. Тады татары абышлі войска Вітаўта і пастралялі пад ім коней. Відавочна, што коні былі не пакрытыя засьцерагальным узбраеньнем».

Скобла: «Не шкадавалі коней тады».

Прылбіца пачатку XV стагодзьдзя.
Прылбіца пачатку XV стагодзьдзя.
 

Бохан: «Ня тое, каб не шкадавалі. Насамрэч, конь - такая істота, якую ў лоб вельмі цяжка забіць. Конь мае значны запас жывучасьці. Каб забіць каня, трэба патрапіць у сэрца альбо ў мозг, а конскі чэрап дастаткова моцны».

Скобла: «А колькі прыблізна важылі дасьпехі, і ці кожны ваяр па сваёй сіле мог імі карыстацца?»

Бохан: «Камплект засьцерагальнага ўзбраеньня важыў 25 кг - ня вельмі вялікі цяжар. Звычайны трэніраваны чалавек мог гэты дасьпех вытрымаць».

Скобла: «І біліся яны з ранку да вечара» - можна прачытаць у гераічных паэмах ці нават летапісах. А колькі часу працягвалася Грунвальдзкая бітва?«

Бохан: «Грунвальдзкая бітва працягвалася вельмі доўга - з 9 гадзінаў раніцы да 7 гадзінаў вечара».

Скобла: «Узлажыўшы на сябе 25-кіляграмовы дасьпех, пад летнім сонцам, ці магчыма было цэлы дзень махаць мячом ці баявой сякерай? Ці ваяроў мянялі, як у сучасным хакеі мяняюць гульцоў?»

Бохан: «Натуральна, мянялі. У тым і заключалася лінейная тактыка: адна лінія білася, другая адпачывала. Пасьля таго, як ваяры стамляліся, адводзілася на адпачынак ці ўся лінія ці асобныя харугвы. Адпачыўшы, першая лінія вярталася ў бой і г.д. Вельмі трапнае параўнаньне з практыкай хакею».

Скобла: «Але сама бітва не спынялася?»

Бохан: «Бітва не спынялася. Хоць пасьля Грунвальдзкай была яшчэ адна бітва пад Керновам, пра якую мы мала ведаем. Калі польскае войска ўжо адступала з-пад Мальбарку. Там была такая практыка: бітва цягнулася, пасьля рабіўся перапынак, прычым рыцары пры гэтым закусвалі, выпівалі, частавалі варожых рыцараў. Потым „перапынак на абед" заканчваўся, ваяры зноў біліся, пасьля зноў разыходзіліся і г.д.»

Скобла: «Грунвальдзкая бітва не закончылася поўнай паразай тэўтонаў, яны працягвалі пагражаць сваім суседзям. Дык ці меў Грунвальд вырашальна-гістарычнае значэньне, пра якое ўвесь час гаворыцца?»

Бохан: «Безумоўна, меў. Калі да Грунвальду Тэўтонскі ордэн меў зьнешне-палітычную ініцыятыву, то пасьля бітвы ў ордэна ўжо не было сілаў для правядзеньня наступальных апэрацый. Ніводная ваенная кампанія, якую пачынаў Тэўтонскі ордэн, не дасягнула сваіх мэтаў. Сёлета мы сьвяткуем таксама юбілей перамогі ў Другой сусьветнай вайне. Калі параўнаць гэтыя дзьве вайны, то можна сказаць, што Грунвальдзкая бітва азначала карэнны пералом у супрацьстаяньні з крыжакамі. Грунвальд - гэта своеасаблівы „Сталінград" у барацьбе з крыжакамі».

Радыё Свабода
 
« Папяр.   Наст. »
БелСаЭс «Чарнобыль»

КОЛЬКІ СЛОЎ НА БРАМЕ САЙТА :

Народ і нацыя: Колькі слоў на Браме сайта
|


Шаноўныя, перад вамі спроба адкрытай і шчырай размовы пра найбольш важнае і надзённае, што даўно паўстала і востра стаіць перад нашым народам, цяпер — асабліва, — ратаваць сябе ў супольнасці, у суладдзі, берагчы і развіваць творчы дух народа і нацыі. Я ведаю, што гэтыя словы і тое, што за імі стаіць, дойдзе далёка не да кожнага розуму,...
Інстытут Нацыянальнай Памяці (ІНП)
|


Памяць народа – перадумова для далейшага яго развіцця ў грамадзянскай супольнасці і выканання ім ролі крыніцы ўлады і крыніцы дзяржаўнасці. Інстытут Нацыянальнай Памяці (ІНП) ёсць грамадзянская ініцыятыва па выяўленні і раскрыцці найвыдатнейшых старонак беларускай гісторыі, абароне этнакультурных каштоўнасцей і выкрыцці злачынстваў супраць свайго народа, калі б яны ні былі ўчыненыя. Ніжэй прыводзяцца і іншыя вытрымкі з палажэння Аргкамітэта...
Joomla! Ukraine

НАВЕЙШЫЯ ПУБЛІКАЦЫІ :

Хатынь спаліў… былы савецкі афіцэр
Погляд | Гістарычны матыў


21 сакавіка 1943 году на шашы Лагойск-Плешчаніцы партызаны абстралялі нямецкую калону. Адным з забітых быў капітан Ганс Вёльке чэмпіён Берлінскай Алімпіяды 1936 году, якому сімпатызаваў Гітлер.У адказ на наступны...
Выстава фоторабот «На мяжы тысячячагоддзя»
Брама сайта | Галоўнае


4-27.09.2018 г. у фотогалерэі кінатэатра "Цэнтральны" (горад Мінск) адбудзецца выстава фотаработ. Уваход вольны.    ...
ОБ ИСТОКАХ И ВРЕМЕНИ ФОРМИРОВАНИЯ БЕЛОРУССКОГО ЭТНОСА
Погляд | Даследаванні


Анатоль Астапенка В статье подвергается критике концепция «древнерусской народности». Наиболее приемлемой, исторически оправданной мыслью об этногенезе белорусов, является концепция балтского происхождения. Предлогается новая парадигма, согласно которой белорусский этнос имеет тысячелетнюю...
З высокім Сьвятам!
Брама сайта | Галоўнае


Сяргей Панізьнік. "Сьцяг"      Сьветлым полем я нясу агнявую паласу: як маланка, нада мной зіхаціць над галавой                    Сьцяг мой вольны,                    Сьцяг мой сьмелы,                    Сьцяг мой...
Не забаўка і не нажыва
Погляд | Асоба


Яўген Гучок, паэт, публіцыст Ужо 60-т гадоў стала і плённа працуе на ніве беларускага прыгожага пісьменства празаік і публіцыст, інтэлектуал Эрнэст Ялугін. Нарадзіўся ён у 1956 г. на станцыі Асінаўка...
Стваральнік жывых твораў
Погляд | Асоба


Яўген Гучок, паэт, публіцыст Сёлета (19.11.2016 г.) выдатнаму майстру беларускага слова, гарачаму патрыёту Беларусі, пісьменніку, сябру Саюза беларускіх пісьменнікаў Эрнесту Васільевічу Ялугіну спаўняецца 80 гадоў. Яго творчы, як і жыццёвы, шлях не...
"Вялікае сэрца" (прысвечана В.Якавенку)
Погляд | Асоба


Яўген Гучок    2 сакавіка 2018 года споўнілася сорак дзён, як пайшоў у іншы свет (няма сумневу, што ў лепшы - у нябесную Беларусь) публіцыст, пісьменнік, грамадскі дзеяч Васіль Цімафеевіч...
Васіль Якавенка пасьпеў паставіць свой асабісты подпіс пад пэтыцыяй за гавязьнянку
Погляд | Асоба


Валер Дранчук. Слова на разьвітанне Апошні час мы стасаваліся мала. Сустракаліся выпадкова і амаль не тэлефанавалі адзін аднаму. Раней інакш. Наступальна актыўны Васіль Цімафеевіч сыпаў прапановамі, даволі часта запрашаў да сумеснай...
Увечары 22 студзеня 2018 года памёр Васіль Якавенка
Погляд | Асоба


Разьвітаньне адбудзецца 24 студзеня у рытуальнай зале мінскай Бальніцы хуткай дапамогі (Кіжаватава, 58б)  з 14:00 да 15:00. Пахаваны пісьменьнік будзе на Заходніх могілках.  ...
Выйшаў з друку новы раман вядомага пісьменніка і публіцыста В. Якавенкі «Абярэг»
КНІГІ | Навінкі


Ён прысвечаны навейшай гісторыі Рэспублікі Беларусь і асвятляе надзённыя пытанні культуры і нацыянальнага жыцця. У аснову твора пакладзены гісторыі, нявыдуманыя і пераасэнсаваныя аўтарам, падзеі і з’явы апошніх гадоў. Персанажы...
2018
Брама сайта | Галоўнае


...
Васіль Якавенка. «Пакутны век». 2-е выданне.
КНІГІ | Нятленнае


Якавенка, В. Ц. Пакутны век : трылогія / Васіль Якавенка; 2-е выд., дапрац. - Мінск : Выд. ГА «БелСаЭС «Чарнобыль», 2009.- 896 с. ISBN 978-985-6010-30-2. Падобнага твора ў беларускай...
Матей Радзивилл: «Беларусь – очень близкая для меня страна»
Погляд | Гістарычны матыў


Об истории и современности знаменитого польско-белорусского дворянского рода Радзивиллов «Историческая правда» беседует с князем Матеем Радзивиллом. - Пан Матей, расскажите, пожалуйста, к какой ветви Радзивиллов Вы относитесь? - Все, ныне...
Сяргей Панізьнік. Палуба Калюмба
ТВОРЫ | Пісьменнік і час


  Згодна з легендай, якая ходзіць за акіянам, амерыканскі кантынент адкрыў 500 гадоў таму мораплавацель -- нехта народжаны на нашай зямлі у дзяржаве Вялікім Княстве Літоўскім. Наш зямляк, паэт Янка...
Васіль Якавенка: "Пакутны век". Да 10-годдзя выдання
КНІГІ | Нятленнае


Фільм, зняты Уладзімірам Каравацк ім ў 2007 годзе, аб чытацкай канферэнцыі ў Мінску па кнізе-трылогіі беларускага пісьменніка Васіля Якавенкі "Пакутны век", упершыню апублікаванай у 2006-м годзе. Мантаж відэа ў 2017...
Васіль Якавенка: Б’е набатам інерцыя чарнобыльскай безадказнасці!
ДЗЯРЖАВА І МЫ | ПостЧарнобыль


Ён заўжды быў і застаецца чарнобыльцам – ад пачатку нараджэння Зоны. Дзе ў зоне ж адчужэння апынуліся яго родныя Васілевічы. Пасля былі шматлікія падарожжы па забруджаных радыяцыяй раёнах. У 1991-96...
“Крывіцкія руны - ІІ”
КНІГІ | Нятленнае


Крывіцкія руны : вып. ІІ, беларускі культурны мацярык у Латвіі. / уклад., прадм., камент. М. Казлоўскага, С. Панізьніка. - Мінск : Кнігазбор, 2017. - 452 с. ISBN 978-985-7180-05-9. У том выбраных твораў «Крывіцкія...
Глядзець вачыма будучыні
ТВОРЫ | Пісьменнік і час


Шмат гадоў назад у газеце "Голас Радзімы" (№ 50-52, 30 снежня 2004 года) была апублікавана гутарка сябра ГА "МАБ" Веранікі Панізьнік з прафесарам факультэта германістыкі і славістыкі ва ўніверсітэце канадскага горада...
БелАЭС: чаго баіцца МАГАТЭ?
ДЗЯРЖАВА І МЫ | Беларуская АЭС


Астравецкая АЭС цалкам адпавядае стандартам МАГАТЭ, сцвярджае афіцыйны Менск. Са справаздачаў экспертных місіяў гэтай арганізацыі ў Беларусь, аднак, вынікае іншае. На думку агенцтва, Дзяржатамнагляд Беларусі - няздольны забяспечыць бяспеку...
Ярослав Романчук: Беларусь медленно, но верно избавляется от нефтяного проклятья
ДЗЯРЖАВА І МЫ | Экалогія


Конфликт с Россией вокруг цены на энергоресурсы избавит Беларусь от нефтяного проклятья и, если не помешает АЭС, вынудит инвестировать в зеленую экономику и в развитие возобновляемых источников энергии. Как заявил...
Joomla! Ukraine

Новыя каментары :

КОЛЬКАСЦЬ ПРАЧЫТАНЫХ СТАРОНАК 
з 1 снежня 2009 года

КОЛЬКАСЦЬ НАВЕДВАЛЬНІКАЎ САЙТА 
mod_vvisit_counter Сёння 1100
mod_vvisit_counter Учора 3121
mod_vvisit_counter На гэтым тыдні 4221
mod_vvisit_counter У гэтым месяцы 34395