У. К. Лапацін (вайсковы пенсіянер в. Пціч Мінскага раён):

«Усе мае продкі – бацькі, дзед, прадзед – жылі ў вёсцы Віркаў (цяпер Клічаўскі раён Магілёўскай вобласці). Там нарадзіўся і я ў 1936 годзе. Расказ вяду са слоў бацькі-нябожчыка Лапаціна Кузьмы Іванавіча. Ён шмат чаго і ахвотна расказваў пра жыццё свайго дзеда Лапата Адама Антонавіча.

Мае продкі жылі праўдзіва, чэсна, сумленна, заўсёды помнілі пра адказнасць перад Богам і людзьмі за грахі. Сям’я ў прадзеда была вялікая, усе фізічна здаровыя, крэпкія, працавітыя. Працаваць любілі і ўмелі. Прадзед першы ў вёсцы купіў жалезны плуг (хутчэй за ўсё імпартны, бо ён быў з колам) і, раздабыўшы насенне лубіну, высяваў яго, угнойваў і абагачаў спажыўнымі рэчывамі глебу, атрымліваў добрыя ўраджаі. З жывёлы трымаў 9 дойных кароў, 4 каней. Працаваў у пана лесніком, аберагаў грамадскі збожжавы склад (запас на ўсялякі выпадак), быў царкоўным старастам і якімсьці яшчэ судовым засядацелем (ездзіў у валасны горад Бабруйск на суды). Яго заможнае жыццё тлумачу вынікам мудрасці, стабільнасці і жыццяздольнасці законаў Вялікага княства Літоўскага. Хоць і адбыліся 3 падзелы Рэчы Паспалітай, але беларусы яшчэ не перайшлі цалкам на расійскае ўладкаванне жыцця.

Дзед Янка (я яго помню) жыў больш сціпла, бо адчуваўся ўплыў Расіі, прыйшлі рэвалюцыі, войны.

Бацьку майго і яго брата ў 30-х гадах мінулага стагоддзя раскулачылі (як і тых, хто выехаў на Далёкі Усход). Каб не трапіць у Сібір, бацька ўсё аддаў у калгас, потым працаваў у ім брыгадзірам і нават старшынёй. У паваенны час стаў рабочым – сплаўшчыкам лесу. Маці была калгасніцай. Перабіваліся з хлеба на квас, бо жылі па савецкіх законах. У сям'і было 8 дзяцей, шасцёра жывыя і сёння. У трох старэйшых — па трое дзетак, у трох малодшых – па двое; як бачым, колькасць дзяцей, у параўнанні з сем'ямі продкаў, рэзка змяншаецца.

Дэмаграфічны стан. У 1861 годзе, пры адмене прыгоннага права, у вёсцы было 47 двароў (надзелаў зямлі). Перад пачаткам Вялікай Айчыннай – 330. Павелічэнне ў 7 разоў. Пры гэтым частка сялян пераехала ў суседнюю вёску на свабодныя землі, а прышлых не было.

У пасляваенны час вяскоўцы сталі ўцякаць з вёскі, бегчы з калгаса. Цяпер амаль няма маладых, яна вымірае. Калгас на лапатках. Селяцца прышлыя.

Цікава выглядае працягласць жыцця. Прадзед мой пражыў 94 гады, дзед – 86, бацька – 83 гады, я да ўзросту бацькі наўрад ці дажыву.

Мой вывад з напісанага. Расія заваявала землі нашых продкаў ліцвінаў, заставіла жыць іх па сваіх законах і, як вынік гэтага, ідзе няспыннае пагаршэнне становішча – зніжаецца жыццёвы ўзровень, падае колькасць насельніцтва. Большасць бед, у тым ліку і п’янства, прынесены з усходу. Аб’яднанне з Расіяй, якога дамагаецца наш усенародна абраны, прывядзе да поўнага знікнення эўрапейскай дзесяцімільённай нацыі.

А цяпер мае прапановы.

1. Зрабіць усё магчымае для падняцця нацыянальнай самасвядомасці. Усё навучанне – яслі, сад, школа, ВНУ, служба ў арміі і г. д. – павінна быць на адзінай р о д н а й б е л а р у с к а й м о в е. Кожны Б е л а р у с павінен добра ведаць сапраўдную багатую гісторыю свайго народа. Нам ёсць чым ганарыцца., не сорамна за сваіх продкаў. Добры прыклад для нас – рашэнне гэтага пытання ў Літве, Латвіі, Эстоніі, Польшчы, Чэхіі. Па магчымасці адрадзіць старадаўнія абрады, звычаі, традыцыі. Вялікую карысць бачу ў адраджэнні шляхецтва, адраджэнні уніяцтва, каб размаўляць з Богам на роднай мове. Прасцейшы прыклад. Не задумваемся, што, звяртаючыся да Бога «Господи, благослови» просім для сябе дрэннага, бо слова «благо» перакладаецца на беларускую мову як «дрэнна». Можа па гэтай прычыне і атрымліваем тое, што просім.

2. Чалавек павінен быць гаспадаром на сваёй зямлі. Ведаць, што ён працуе не толькі на месячную зарплату, а нажытае дабро перадасць у спадчыну сваім нашчадкам – дзецям, унукам і яны будуць дбаць пра павелічэнне нажытага. Працаваць беларус умее, хоць за 70 гадоў савецкая ўлада прывучыла многіх не працаваць, а рабіць выгляд працуючага. У гэтым напрамку трэба пераняць вопыт перадавых краін – аказаць дапамогу і даць свабоду фермерам.

3. Краіна павінна жыць па Канстытуцыі, па цвёрдых і разумных законах. Тады грамадзянін краіны будзе з павагай адносіцца да заканадаўства. Адчуе сябе свабодным, абароненым ад гвалту, зможа ўбачыць перспектыву ў жыцці, знойдзе сваё месца ў грамадстве. Добры прыклад – ЗША, Швейцарыя, Англія.

4. Дэмакратызацыя грамадства. Дэмакратычныя выбары дадуць магчымасць прывесці да ўлады нацыянальна свядомых, граматных, сумленных людзей высокай кваліфікацыі. На ўсіх узроўнях улады – ад сельскага савета да прэзідэнта – будуць не выпадковыя, а добра прасеяныя цераз сіта незалежнай прэсы людзі. Беларусь багатая на таленавітых людзей, і знойдуцца свае Гавелы.

5. У суверэннай, дэмакратычнай Беларусі абавязкова павінен адбыцца суд над злачынствамі камуністаў. Не абыйсціся нам і без беларускага Нюрнбарга; гэтага патрабуе пытанне зніклых палітыкаў, знявага ўсяго беларускага, давядзенне людзей да галечы.

6. Трэба думаць пра ўсенароднае пакаянне. Так, як зрабілі немцы пасля Другой сусветнай вайны. Запомніліся словы выпадковага чалавека аб тым, што Чарнобыль пасланы беларусам за знявагу продкаў, іх духоўных каштоўнасцей: адракаемся ад роднай мовы, культуры, традыцый і калі не адумаемся, будзе яшчэ горш.

П’юць ад безвыходнасці, бесперспектыўнага жыцці, няўпэўненасці ў заўтрашнім дні. Нацыянальна свядомы, добра адукаваны, заняты любімай справай, абаронены ад гвалту, паважаны грамадствам чалавек не стане піць самагон ці падобную гадасць і не будзе валяцца п’яны пад плотам. Прыкладаў рашэння гэтай праблемы дастаткова – усе краіны Заходняй Еўропы.»