Філасофскае даследаванне Мікалая Крукоўскага
"Бляск і трагедыя ідэалу: Філасофскія эцюды пра ідэалы, дэмакратыю і сувернітэт" выйшла ў 2004 годзе ў выдавецтве "Беларускі кнігазбор", на нашым сайце прадстаўлена дапоўненае выданне, падрыхтаванае да друку ў 2007 г.

Скажам адразу, што гэта унікальная, але разам з тым і заканамерная з'ява ў гісторыі не толькі беларускай, але і агульнаеўрапейскай філасофіі і тэарэтычнай культуралогіі. У сучасным свеце не прынята гаварыць пра высокую духоўнасць і ідэалы, пра сапраўдны сэнс чалавечага існавання. Афіцыйныя ідэалогіі суцяшаюць грамадскую свядомасць дэманстрацыяй клопатаў уладных структур пра "бяспекі" - харчовую, дэмаграфічную, энергетычную. Гэтым самым сэнс чалавечага існавання зводзіцца да вырашэння праблемы выжывання. Інстынкт самазахавання і сапраўды ўласцівы ўсяму жывому, але чалавек ужо ў эпоху ніжняга палеаліту арыентаваўся на выжыванне ў чалавечым абліччы. З прыходам да земляробчага ўкладу жыцця вызначальным ідэйным фокусам чалавечага быцця стала грамадская патрэба больш значнага каштоўнаснага сэнсу - жыць чалавекам. Вынікі неалітычнай аграрнай рэвалюцыі сталі гарантыяй будучыні, лёсу новых пакаленняў. Менавіта ў гэты час склаліся эстэтычныя адносіны чалавека з Сусветам, заснаваныя на філасофіі зерня ("адмаўленне адмаўлення"). Эстэтыка, паэзія і тэалелогія культуры земляробчага каляндара не згінула бясследна. Яе працягам на новай стадыі духоўнага развіцця чалавецтва стала рэфлексіўная філасофія - дыялектыка станаўлення, духоўнай эвалюцыі сучаснага чалавецтва ўжо ва ўмовах яго залежнасці ад прыхамацяў прагматысцкіх і геданісцкіх арыентацый найноўшай алігархіі і тыраніі. Вяршыняй на гэтым шляху стала дыялектыка і эстэтыка Гегеля.    

Творчы шлях М.Крукоўскага пачынаўся ва ўмовах пагарды, зневажання і фальсіфікацыі на афіцыйным ўзроўні здабыткаў класічнай філасофіі і нацыянальных традыцый. Нягледзячы ні на якія інсінуацыі і замоўчванне, даследчык заставаўся непахісным. Шэраг яго папярэдніх прац прысвечаны праблеме эстэтычнага чалавека. У іх глыбінным падтэксце праслухоўваецца пульс сацыяльнага ідэалу - суверэннай беларускай эстэтычнай дзяржавы. Характар філасофскай творчасці М.Крукоўскага можна азначыць паэтычнай формулай ранняга А.Куляшова: "пад кпіны аматараў лёгкае славы капаю рэчышча ўласнай ракі".

Працягваючы традыцыі крытычнай (аналітыка-сінтэзуючай) філасофіі Канта і Гегеля, М.Крукоўскі абагульніў і азначыў філасофскі сэнс сучасных дасягненняў у галіне тэарэтычнай біялогіі, інфарматыкі, агульнага і асобнага, фізікі часціц, мастацтва і эстэтыкі. Аўтарскія абагульненні паказваюць бясплоднасць і спустошанасць дэканструктывізму і ўсіх іншых відаў нігілізму - некультуры, ахлакратыі, на грунце якой толькі і могуць трываць дыктатуры і тыранія.

Як і ў папярэдніх працах, аўтара ў "Бляску і трагедыі ідэалу" пераважае пазітыўнае (зразумела, не пазітывісцкае) вырашэнне тэарэтыка-практычнай праблематыкі сучаснага быцця. Назавём толькі некаторыя з гэтых праблем: суадносіны ідэалу з сацыяльнай рэальнасцю (вобразам часу), навука і рэлігія, навука і філасофія, упарадкаванне таксанаміі філасофскіх і эстэтычных катэгорыяў, мадэль сучаснага суб'екта культуры, кіраўніка суверэннай дзяржавы, аб'ект-суб'ектнае адзінства ў кагнітыўнай дзейнасці. Гэты комплекс праблем патрабуе ад аўтара намаганняў пераадоленння напластаванняў хлусні, фальшу і прымітывізму ў сучасных інтэрпрэтацыях. Вось адзін з прыкладаў. Спрошчанаму, трансцэндэтальна-антрапаморфнаму разуменню сутнасці рэлігіі, Бога, Ідэі і Ідэалу аўтар супрацьпаставіў сваю трактоўку, якая адкрывае магчымасць інтэграцыі супярэчнасцяў у формах гамеастазу - устойлівай дынамікі эвалюцыйнага развіцця асобы і грамадства, адзінства духоўнага і матэрыяльнага: "У якасці аб'екта выступае ўся аб'ектыўная рэальнасць, што ўяўляе сабой гіганцкую іерархічную сістэму, найдрабнейшымі элементамі якой з'яўляюцца вядомыя сённяшняй навуцы матэрыльныя часціцы, а найагульнейшая структура якой як адзінай сістэмнай цэласнасці ёсць тое, што ў тэалогіі азначаецца як Бог. Высокаарганізаваная, насычаная рэальнасць ёсць не мёртвая хаатычная сукупнасць матэрыяльных атамаў, а жывая, адухоўленая сістэма, целам якой з'яўляецца прырода, а душою - Бог" (с. 62-63).

Навукова-філасофская канцэпцыя М.Крукоўскага з'яўляецца заканамерным этапам развіцця беларускай эстэтыкі жыцця, праграмныя палажэнні якой да апошняга часу існавалі пераважна ў формах вобразнага мыслення. Адчуваннем дыхання і святла "адухоўленай сістэмы" - Абсалюту, "духу непрыгоннага", "усясільнай рукі тварэння" - прасякнута ўся беларуская культура з часоў язычніцкай міфалогіі. А ў дваццатым стагоддзі Я.Колас у прадмове да "Казак жыцця" сфармуляваў праграмныя палажэнні эстэтычнага жыццядзеяння чалавека ў адзінстве з рытмамі Сусвету:

Не ў аднэй толькі нашай душы
Зерне ёсць хараства -
Аб ім казку складае ў цішы
Колас нівы, трава.

Не ў адным толькі сэрцы людзей
Іскра праўды гарыць -
Аб ёй песню пяе салавей,
Аб ёй рэчка журчыць

У той песні, шырокай, як свет,
Чутны ветры і гром,
Дык прымі ж ты прывет,
Свет бязмежны, мой дом.

Кніга "Бляск і трагедыя ідэалу" М.Крукоўскага засведчыла факт сталасці беларускай рэфлексіўнай філасофіі, яе здольнасць развіваць лепшыя традыцыі сусветнай філасофскай і эстэтычнай думкі з апорай на нацыянальны культурны вопыт.

Аляксей РАГУЛЯ, прафесар-культуролаг, г.Мінск