Тое, што беларусы - нашчадкі п'яніц, такая ж лухта, як і тое, што беларусы - амаль рускія. Але да справы: і на рускіх, і на беларускіх землях у свой час быў закладзены асаблівы культурны код. Які аніякай рэлігіяй і палітыкай да пэўных часоў так і не пашанцавала высячы з упартых беларусаў. У рускіх, дзякуючы асобным гістарычным персаналіям, алкагольнае раскадаванне адбылося значна раней. Але аб ўсім па парадку.

Трапім з вамі ў часы найстаражытнейшыя. Калі паганства на Беларусі мела свой асаблівы погляд на свет, які поўнасцю адрозніваўся ад вераванняў нашых суседзяў. Гэта была частка таго самага беларускага Космаса, з якога, як з вялікага скарба, чэрпаюць да гэтых часоў натхненне ўсе беларускія творцы. Гэты Космас застаўся ў паданнях, казках, традыцыях беларусаў. Па ўсёй нашай тэрыторыі некалі былі паганскія капішчы, сэнс якіх да нашых часоў яшчэ да канца не разгадалі. Людзі ведалі гаючыя рэцэпты, якія ратавалі ад хвароб, маглі прадказваць не толькі надвор'е, але і лёс чалавека. Беларусы заўжды паважалі свет, абагаўлялі ўсё жывое. На кожную з'яву прыроды ды жыцця было асобнае меркаванне, якое фармавалася стагоддзямі. Гэты культурны код падтрымліваў усе наступныя пакаленні ў самыя жахлівыя часы беларускай гісторыі.

Са старажытных часоў продкі добра разумелі, што такое алкаголь і як да яго трэба ставіцца. Пілі ў асноўным на вялікія святы. Але стаць з-за стала і хістацца ў розныя бакі - была найвялікая ганьба. Пілі ў асноўным медавуху, збіцень, піва... Карацей кажучы, слабаалкагольная напоі, якія больш спрыялі здароўю, чым псавалі яго. Была тая самая культура, яна фармавалася ў светапоглядзе беларусаў шмат гадоў. І не толькі у шляхты, якая спажывала, напрыклад, крамбамбулю, але і ў звычайных сялян. Можна доўгі час спрачацца з гэтым, але гэта і ёсць той самы культурны код, які потым разам з хрысціянствам дапамог стварыць беларусам іх першыя дзяржавы, з'яднацца і быць адзінай краінай.

Уладзімір і хрысціянства

Нягледзячы на хрысціянства, беларускае сялянства ніколі не страчвала сваіх паганскіх поглядаў на жыццё. Гэтым можна ганарыцца, інакш праваслаўныя грэкі не чыталі б Гамэра. У нас гэты гістарычны досвед перадаваўся з вуснаў у вусны, ад бацькоў да дзяцей. Гэты маральны код заклала этнічная рэлігія на дзясяткі стагоддзяў раней за хрысціянства. Потым усё гэта добрае, нажытае, сумленнае пачало выразацца з народа рускім князем Уладзімірам, які неўзабаве (мабыць для самого сабе) прыняў хрысціянства, бо ў ім былі найпрыгажэйшыя абрады, шмат золата і іншых "цудаў". Той самы Уладзімір - Чырвонае Сонейка, які трымаў шмат наложніц і славіўся сваёй нястрымнай жорсткасцю. Нажаль, ён пачаў прымаць хрысціянства крывёй, імкнучыся ў адзін момант перарабіць тое становішча, якое існавала на нашых землях стагоддзямі. Ці магчыма? Вядома, не. Але многае ўжо тады пачалося губляцца. Разбураліся капішчы, забараняліся старажытныя абрады.

Але паганскае так і засталося жыць у беларускай крыві, яно засталося і існуе да сённяшняга часу ў глухіх беларускіх вёсках. Гэта не толькі святкаванне Каляд ды Купаллы, ды пакланенне валунам. Палеская прабабуля майго сябра, у якой было 11 дзетак, расказвала, як па зорках заўжды ведала: хто народзіцца - хлопчык ці дзяўчынка, які ў дзіця будзе лёс і складанасці ў жыцці. Бабулі ўжо няма, а многія рэчы, аб якіх яна расказвала - споўніліся. Вось вам і палешукі - лапці ў дзірках! Дзякуючы гэткім бабулям ці не, але калі мы ўжо былі ў складзе Расейскай імперыі, якую пачалі спаіваць яшчэ з часоў Івана Грознага, беларусы трымаліся.

Выбухоўка

Тая самая выбухоўка, якая была закладзена пад усю беларускую, яшчэ амаль цалкам цвярозую нацыю, з'явілася толькі ў Савецкім саюзе. Да гэтага часу моцны беларускі культурны код складаў нейкі асаблівы для мясцовых абшараў паганска-хрысціянскі субстрат. Гэта было тое, што яднала продкаў паміж сабой. Але ў дачыненні да ўсяго таго, што з'яўлялася нацыянальным ды хрысціянскім, Саветы пачалі праводзіць вельмі жорсткую палітыку. Не лічыць беларусам, яўрэям, украінцам, а адчуваць сябе тым ці іншым у поўным сэнсе слова раптам стала не вельмі ўтульна. Але Саветы добра разумелі, што калі ў чалавека адняць апошняе - патрэбна новае.

І гэтае "новае" было знойдзена: новы код савецкай маралі быў тэрмінова створаны. Савецкі чалавек проста не мог піць. Мы будуем светлую будучыню, наперадзе ўсяго света - якія ж тутака п'янкі! З цягам часу над п'яніцамі пачалі праводзіць грамадскія суды, ганьбіць на працах і паўсюль, дзе магчыма. Піць жанчыне наогул было забаронена: табу. Прапаганда запрацавала ў поўную моц. Людзі жылі надзеямі: мы будуем моцную, самую магутную дзяржаву, якая не сёння дык заўтра паўстане і будзе Вялікае Сонца. Сонца так ніхто і не ўбачыў, а Савецкі саюз разваліўся. Беларусы, якім толькі-толькі забаранялі быць самімі сабой, апынуліся раптам ва ўласнай краіне. Маральны код савецкага чалавека ўшчэнт разбіўся, а той старажытны, свой, тутэйшы, нічым не горшы і стагоддзямі звязаны з традыцыяй, вераваннямі продкаў і канонамі хрысціянства - хто ж яго ўспомніць? Яго высеклі. "Піць будзеш?" "Не!" "Ты што не рускі?". "Хто ж яго ведае, хто я".

Даніэль, Фелікс і 30-я

Ёсць у мяне адзін знаёмы канадзец, пазнаёміўся з ім не ў Беларусі. Калі Даніэль спытаў, адкуль я, то ўжо на заўтра завітаў з бутэлькай гарэлкі. Расея, Беларусь - усё аднолькава. Адчыніў бутэльку і глядзіць на мяне, як на малпачку. Маўляў, цікава: як гэта я буду гарэлку чаркамі глушыць? Кажу: "Даніэль, ты ж не ў цырку...". Ён не вельмі зразумеў сарказм, але здзівіўся. Калі не п'еш у Беларусі, шмат хто глядзіць на цябе расчараванымі вачыма таго ж канадца Даніэля.

Але вернемся да нашай тэмы. Што бывае, калі людзям увесь час абяцаюць добрую будучыню, а гэтага так і не адбываецца? Больш за тое: людзі адчуваюць вялікі падман і вялікую здраду. Што адбываецца, калі ўвесь час штосьці забараняць, а потым даць нейкую кроплю свабоды, як гэта было ў 90-я? Вядома, моцны выбух! Ён і не прымусіў чакаць.

Зараз мы маем літаральна тое, што беларусы як жылі ў Савецкім саюзе, так і жывуць. Вяртання да сваіх каранёў за 20 год не адбылося. Трошкі змянілася жыццё і з'явіўся інтэрнэт, але неўміручая савецкая псіхалогія жыве. Можа быць, таму што ў краіне на дзяржаўных пасадах працуюць каля 10 тысяч асобаў, якія працавалі яшчэ ў Савецкім саюзе. І калі тая невялікая частка беларусаў, якая імкнецца даць людзям новы культурны код, заяўляе аб гэтым у поўны голас, яны кожны раз сутыкаюцца з тым самым дзяржаўна-савецкім стаўленнем да жыцця. Як вынік: адбываецца ўсім вядомы беларускі канфлікт. Які выцякае ў турэмныя затрыманні, мітынгі, якія не прыводзяць ні да чаго лепшага. Другі вынік: наступныя пакаленні беларусаў не маюць аніякага культурнага коду, які б будаваўся на сапраўдным патрытыязме. Каб стаць беларусам - трэба самому вывучаць беларускую гісторыю (пасля школы яе добра ведаюць толькі адзінкі), разбірацца: хто ж такія былі крывічы ды ліцвіны, Касцюшка і Каліноўскі, ды на якой мове, нарэшце, яны ўсе размаўлялі? Гісторыя выкладаецца на рускай. Разумення, хто ж такія беларусы, да нашых часоў у большасці так і няма.

Але код савецкага чалавека (акрамя не вельмі вялікай часткі людзей, хай сабе і ва ўладзе), дзякуй Богу, назаўжды страчаны, а новы код некалі вялікай нацыі, якая стварыла Полацкае княства, ВКЛ і адстаяла сваю незалежнасць, так і не створаны. Элементарныя словы, што сапраўднаму беларусу піць не пасуе, яшчэ ніколі не чуў на тэлебачанні. Продкі добра разумелі, чым пагражаюць Саветы: калі поўнасцю сціраюцца сувязі з Зямлёй і ўсім Беларускім, таму яны шмат працавалі над беларускай думкай і галоўнай нацыяльнай ідэяй. Яна была патрэбна, каб дыхаць. Але сваю вялікую мару яны так і не здолелі ажжыцявіць, таму што ў 1930-я гады яе забілі праз масавыя рэпрэсіі беларускіх паэтаў, пісьменнікаў, гісторыкаў - людзей, улюбёных у сваю радзіму, людзей-энтузіастаў, людзей-волатаў...

Рабілі гэта паслядоўнікі таго самага Фелікса Дзяржынскага, якому ў сучаснай Беларусі ўрачыста адкрываюць помнікі. Таму, хто тапіў савецкі народ у крыві. Самае цікавае для беларусаў у яго багатай падзеямі біаграфіі тое, што ўжо ў канцы жыцця Фелікс выступаў супраць любой дыктатуры, як формы кіравання.