Каментар пісьменніка, старшыні Аргкамітэта БНФ "Адраджэнне" (1988-1989 гг.) Васіля Якавенкі з нагоды 20-й гадавіны патрыятычнага руху   •  

Беларускі народны фронт "Адраджэнне", заснаваны творчай і навуковай інтэлігенцыяй г.Мінска, з'явіўся сапраўдным адраджэнцкім інструментам і дзейсным сродкам у галіне нацыянальнай культуры і будовы дзяржаўнасці. Стварыць яго падказала, можна сказаць, само жыццё і, як вядома, тое, што атрымала назву перабудовы. Ён паходзіць з грамадзянскай актыўнасці маладзёжных суполак і перш за ўсё "Талакі", з ажыўленых і працяглых дыскусій пісьменнікаў і вучоных па роднай мове на Беларускім радыё, з такіх жа дыскусійных палымяных і вострых артыкулаў у пісьменніцкім штотыднёвіку "Літаратура і мастацтва", з масавых (падрыхтаваных тайком) зваротаў інтэлігенцыі, мастакоў, пісьменнікаў, а таксама рабочых - у Маскву з патрабаваннем спыніць працэс асіміляцыі і генацыду народа, нарэшце, з абнародавання археолагам З.Пазьняком вынікаў раскопак у Курапатах. З гэтага кіпучага булёну і выкрышталізаваўся і стаўся Аргкамітэт народнага фронту "Адраджэнне", у якім пачэсную і актыўную ролю ад самага пачатку адыгрывалі і В.Быкаў, А.Марачкін, В.Вячорка, М.Купава, М.Ткачоў, Н.Гілевіч, М.Чарняўскі, П.Садоўскі, С.Свістуновіч, В.Івашкевіч, А.Мальдзіс і дзесяткі іншых беларускіх дзеячаў.

Пазней, пасля распаду СССР і нараджэння незалежнай Рэспублікі Беларусь, найвялікшую арганізацыйную і юрыдычна-заканадаўчую працу (мазгавога цэнтра) ўзяла на сябе дэмакратычная парламенцкая апазіцыя, утвораная Беларускім народным фронтам "Адраджэнне" на чале з З.Пазьняком. А ў гэтым цэнтры і С.Антончык, Ю.Беленькі, Л.Баршчэўскі, І.Гермянчук, А.Трусаў, Л.Зданевіч, Г.Семдзянава, В.Голубеў, М.Аксаміт, Л.Зданевіч, М. Крыжаноўскі ды іншыя іх паплечнікі.

Парламенцкая апазіцыя, карыстаючыся доступам да дзяржаўных сродкаў масавай інфармацыі, здолела раскрыць перад народам новыя перспектывы, натхніць яго у пераважнай сваёй частцы і абаперціся на ягоную падтрымку. Яна падрыхтавала і дамаглася прыняцця ў парламенце важнейшых заканадаўчых актаў, дзякуючы якім краіна ў 1991 - 1994 гадах зрабіла ўпэўненыя крокі па шляху сапраўднага адраджэння нацыянальных асноў жыцця і ўтварэння грамадзянскай супольнасці.

Аднак пасля несумненных поспехаў у ажыццяўленні праграмы Беларускага народнага фронту неўзабаве наступіў перыяд няўдач, што прывяло патрыятычны рух да крызісу і паразы ў грамадстве. Прычыны таму розныя: унутраныя, пераважна суб'ектыўныя, і знешнія, злавесныя, закрытыя ад грамадства. Маё бачанне фіналу выкладзена ў нарысе-эсэ "Чэленджар перабудовы" (В.Якавенка "Нячывелле", зб. апавяданняў, публіцыстыкі, дакументаў. Мн., 2008).

З іміджам З.Пазняка ўва многім нітуецца поспех апазіцыі, і гэта правільна. Аднак у тым поспеху лідэра ўсё выразней адчуваліся і ягоныя заганы, пралікі, і яны неаднойчы выклікалі вострыя спрэчкі ў асяродку БНФ.

Незалежны назіральнік з асяродку беларускіх эмігрантаў, дасведчаны ў палітыцы чалавек Васіль Мельяновіч, вывучаючы Пазьняка пад час ягоных публічных выступаў у якасці кандыдата на выбарах прэзідэнта краіны, усклікнуў з горыччу: "Доўбень! Замест таго, каб аб'ядноўваць людзей вакол сваёй платформы, ён настройвае адных супраць другіх!" І гэтым многае тлумачыцца.

Лідэр БНФ рабіўся тормазам у далейшым развіцці руху. Толькі ж гэта тэма ўжо для асобнага разгляду.

Чалавек высока развітага інтэлекту і адначасова вялікі зайздроснік, раўнівец, шукальнік плоймы ворагаў у сваім асяродку... Першае межавала з другім, і другое нярэдка брала верх, абарочваючыся агрэсіўнасцю.

Пасля пастаянных падкопаў і грубай абразы аднойчы я ўступіў - выйшаў з аргкамітэта, але і таго Пазьняку падалося мала. Ягоным памкненнем на мяжы стагоддзяў стала перапісаць усю гісторыю БНФ пад сябе. Адсюль і фальсіфікацыя ў энцыклапедычных артыкулах пра Народны фронт і геніяльна задуманае ды сціху выкананае шулерства - допіс пра БНФ і яго стварэнне з адчайнай пераніцоўкай і скажэннем фактаў у кнізе В.Быкава "Доўгая дарога дадому". Дапісана ж за хворага Быкава, угадваюцца стыль, почырк і знявага "сааўтараў". А Быкаў, вярнуўшыся з доўгай дарогі дадому, з вялікай цеплынёй і павагай прамаўляў да мяне.

Далейшым крокам у праграме ахайвання і паклёпу стала кніга "успамінаў" Зянонавай жонкі Г.Пазьняк "Беларусь у маім сэрцы". І тут побач з фактамі - выдумкі, фантазіі, беспадстаўныя інсінуацыі, прычым, скіраваныя не толькі супраць мяне, але і Хадыкі, Вячоркі ды іншых, хто добра бачыў Пазняка. А ён ніколі не ставіўся да сябе самакрытычна, і таму не ў стане быў зразумець "здрады"- так менавіта ўспрымаюцца ім самім дзеянні яго ранейшых паплечнікаў і сяброў.

Я аргументавана і доказна адмёў у друку ману Г.Пазьняк ("Народная воля" за 3 кастрычніка гэтага года). Тады ўжо сам Зянон узнік на старонках той жа "Народнай волі" за 16 кастрычніка. У артыкуле "Праца, якая заслугоўвае пахвалы" ён зноў абвінавачвае і ганіць В.Якавенку, цяпер, праўда, зусім за іншае: "Праблема была шырэйшай, пра якую у Фронце ведалі далёка не ўсе... Якавенка прыйшоў не адзін, адразу прывёў з сабой прыгожую маладую сакратарку, якая пісала ўсе пратаколы Аргкамітэта і добра гаварыла па-беларуску..."

Дапусцім. Але ў чым тут крамола? Аказваецца, была жонкай афіцэра КДБ!

Аднак факт новай маны і абразы заключаецца ў тым, што ніякую такую сакратарку, жонку афіцэра КДБ, у Аргкамітэт я не прыводзіў і наогул не памятаю падобнай асобы, а прозвішча той Пазняк не называе. Па дамоўленасці са мной пратаколы вяла вельмі прыстойная і аддадзеная справе жанчына - пісьменніца С.Клімковіч.

У гэтым сваім артыкуле Зянон, як заўжды, выкрывае сексотаў і здраднікаў Фронту, толькі іх ужо нават зашмат, адмятае папрокі ў непраўдзівасці тых ці іншых старонак успамінаў, напісаных Г.Пазняк, як і папрокі ў сваёй баязлівасці, выказаныя яму ў друку І.Кісялёвай, і тут ён наводзіць цень на пляцень. А дарэчы сказаць, і ў КДБ былі не адны ворагі Пазняка і Народнага фронту.

Ён даўно ўжо там, а БНФ тут, на Бацькаўшчыне, жыве і дзейнічае ў куды як пагоршаных умовах таталітарнага рэжыму. У партыі БНФ забылі ўжо пра ранейшыя звадкі ды закалоты сваіх між сваімі, што нярэдка распальваў або заахвочваў лідэр.

Партыя БНФ сёння, бадай, адзіная з партый, якая ставіць на мэту нацыяльна-культурнае адраджэнне.

У БНФ на сёння даволі высокі інтэлектуальны патэнцыял, добрае папаўненне за кошт прытоку моладзі, з'явіліся новыя патрыятычныя песні, рыхтуюцца да выпуску фотаальбомы, ладкуюцца выставы, дыскусійныя клубы... Хочацца думаць, што такі Фронт, умацоўваючыся ў новых варунках жыцця, не дазволіць вынішчыць на роднай зямлі сваю мову, гісторыю і культуру. Гэта скарб, набыты народам у стагоддзях.

Пасля ўсяго тут акрэсленага застаецца адно заявіць свой рашучы пратэст супраць працяглых спроб З.Пазьняка шальмаваць мяне і чарніць дзейнасць іншых кіраўнікоў і сяброў Народнага фронту з дапамогай інсінуацый, маны і паклёпу, што закранае не толькі мой гонар як грамадзяніна і грамадскага дзеяча, але і гонар маёй сям'і, дзяцей і ўнукаў.

19 кастрычніка 2008 г.