Ганна МАТУСЭВІЧ

І каго тут будзеш у чым вінаваціць?.. Усё-ўсё, чаго жадала я - усё было мне Дадзена. І ляжыць цяпер у грудах хаосу, як Храм у рыштаваньнях, мая Літва - будуй, Ганна! Але як жа будаваць? Прыйшоў, секануў раз, дый пайшоў? О, не! Будаваць трэба арганізована! Гэдак навучаў, дзяліўся сваім багатым досьведам Каятан Татур, які ў 1991 годзе на чале засьцянкоўцаў адбудаваў новую капліцу ў Сьверынаве.

Пра Каятана Татура я напісала ў сваёй кнізе Кліч Літвы, падобна як мой Настаўнік Ян Пятроўскі піша пра Тараса Сайку -"ініцыятара і галоўнага фінансавага ахвярадаўцу на рэч перакладу і друку Бібліі на літоўскай мове". Мова йдзе там пра Біблію, якую перакладалі Масей Гітлін зь Янкам Станкевічам. Але найгалоўнейшае - ідзе пра самабытных таленавітых людзей з народу, якіх у нас ужо нямала, і якія змаглі бы, думаю, каб іх гукнуць і арганізаваць, адбудаваць нанава Храм Літвы. У тэй самай кніжыцы Яна Пятроўскага, якую ён і назваў Тарас Сайка, каб зьвярнуць увагу на ініцыятыву простых людзей, якая часта застаецца незапатрабаванай і растаптанай ракавадзяшчай элітай, Ян Пятроўскі паставіў дыягназ нашай хваробе: ЛІТВА - ТВАЯ ЗАГУБА Ў РЫМЕ! Каб патлумачыць, дамо слова Тадэушу Булгарыну, тому самому Булгарину, литвину, который стал писателем на русском языке и издателю Северной пчелы, як ён сам назваў сябе ў лісьце да Тэадора Нарбута. Шчыры дзякуй Аляксандру Фядуту за тое, што ён вярнуў нам імя нашага земляка, бо як бы не абрэхвалі Булгарына "парнасаўцы", адразу ж пазнаеш у ім ваяра. І калі ён і ня наш сябра, дык ён - адкрыты вораг, які варты пашаны, бо ён скажа табе ў вочы тое, што патрэбна, і што пасаромеецца сказаць сьлявендны сябра. Працытую:

При бедности государственной казны короли были рады, что богатое духовенство, владея огромными поместьями, приняло на себя воспитание юношества, но когда с восшествием на престол Сигизмунда III иезуиты овладели почти исключительно воспитанием, прежний свет в Польше померк, и настал мрак, в котором большая часть шляхты уже не видела прямых выгод государства. Иезуиты систематически истребляли истинное просвещение и помрачали даже здравый рассудок на основании правила Омара, сжегшего Александрийскую библиотеку! Они держали в своих школах людей от юношеского до зрелого возраста, шпигуя их память латынью и отягчая ум ложными понятиями о науках, искажая истину, когда она не согласовывалась с учением римской церкви, и только тех из учеников допускали в святилище наук, которые соглашались вступить в их братство. Основанием иезуитского воспитания был самый исступленный религиозный фанатизм, безусловная преданность папской власти, интолеранция (нетерпимость других исповеданий) и пропаганда, т.е. распространение католицизма. Иезуиты и их достойные воспитанники ненавидели всех христиан не римско-католической веры и не признающих папы главою церкви и почитали их ниже мусульман, евреев и даже идолопоклонников.

Даруйце за гэткую доўгую цытату, але ж і сёньня мы ня ўмеем думаць самастойна, ня хочам браць на сябе адказнасьці, і мысьленьне нашае скрозь спавітае касьцельна-царкоўнымі догмамі; у той час - а такі час ужо настаў - трэба супрацоўнічаць з Космасам. Человек должен так жить, как будто ему никогда не надлежало умирать, а если мы станем думать вечно о смерти, то никогда ничего не сделаем. Зноў працытавала Булгарына, калі той даносіць да нас думку Даменіка Лапы, які надта ўдала гаспадарыў на нашай зямлі ў Рудабелцы.

Але я наважылася пагаварыць тут пра Літаратуру - думку вольнага чалавека. Менавіта гэткай успрымаў яе Ян Пятроўскі, гэткую Літаратуру шаную і я.

У ліпні 1991, як скончыў мой Віталік першую клясу, пайшлі мы зь ім у лес па чарніцы. Вось падыходзім да ўскрайку лесу - краса вочы адбірае! А ў юнага паэты ўжо гатовая першая паэтычная імправізацыя:

В поле колосок,
В лесу листок,
А на земле - цветок.

З таго часу захоўваю ў сваім архіве два нататнікі Віталічкавых вершаў, бо ён цяпер нічога ня піша. Пануры стаў, зьняверыўся і толькі агрызаецца матцы. Імкнуся праясьніць яму сьвет. А можа наладзіцца, палепшае яму...

А ў мяне доля такая. Як тая павітуха дзетак, так я прымала роды вершаў на сьвет. Шмат у каго прымала. Толькі вось ня ўсе бацькі здольныя ўзгадаваць дзетак, адракаюцца ад сваіх - навукай прызнана - матэрыяльных думак, а то й наогул забываюцца на іх. Якое ўжо тут супрацоўніцтва з Космасам, якая ўжо тут Літаратура? А без выкананьня гэтых умоваў не пабудуеш Храму на Літве.

Папраўдзе прыўкрасны Адказ Пана Езуса на пытаньне Салямэі: Калі прыйдзе валадарства Тваё? І адказаў Езус Хрыстус: Калі два будуць адно, і мужчынскае будзе жаночым, і ня будзе ні мужчынскага, ні жаночага. І Навука Жыцьця кажа пра тое самае, пра неабходнасьць раўнавагі мужчынскага і жаночага Пачаткаў дзеля ўратаваньня жыцьця на Зямлі. Ну, а калі ўжо не знайшлося на Зямлі маёй раўні? Так бывае. Але мне скрозь дапамагала Брацтва на Літве, дзе шчырасьць і добраахвотнасьць былі галоўнымі ўмовамі. А калі хто пажадае выйсьці адтуль, ён забярэ з сабою свой набытак.

Цяпер вось карабель Нашага Брацтва прыпыніўся, замёр перад чарговай хваляй. Кажуць, дзевяты вал - найвялікшы. І трэба выштурхнуць Высокую Думку, каб пераадолець шалёную хвалю зла.

...Скажы мне, Славамір, Ты наўмысна запрасіў у рэдактары свайго Рыму Васіля Якавенку - таго сьмелага ваяку, які адзіны мусіць зь беларускіх пісьменьнікаў і адважыўся быць на прэзэнтацыі кнігі Пані Юзэфы Чантарыцкай? Ну й, натуральна, ён папытаўся, прачытаўшы ў маёй прадмове да ПаніЮзэфінай ксёнжкі, што ў нас німа мужчынскага рэгулярнага войска літаратараў: А што, хіба я - не ваяр?! - Вы - ваяр, але ж ня войска, - адказалі яму. Хоць тут пэўне й не патрэбна войска. Як заўжды і ва ўсім, патрэбна ня колькасьць, а якасьць. І давядзецца прыняць гэты двубой між Пачаткамі, хоць скончыўся ўжо Армагэдон. Бо ўсялякі нарыў трэба ўскрываць, каб выцек гной.

Усход сьцьвярджае: Не пакланяюцца Богу як чалавеку два роды людзей: чалавек-зьвер, што ня мае ніякай рэлігіі, і вызваленая душа, тая, каторая ўзьнялася вышэй над чалавечымі слабасьцямі і выйшла зь цесных межаў сваёй натуры. Толькі яна можа ўшаноўваць Бога, які Ён ёсьць.

А Ты сам, як чытаю па Тваіх вершах, вызнаеш сябе за гэткага чалавека-зьвера: Как древний зверь, я буду целовать... Я за Літву буду біцца, а Ты за што?.. Каб сьцьвердзіць на Літве Навуку Жыцьця, бо яна прыдатная для ўсяго людзтва і для ўсякага веку: і для малых, і для сталых, і для старых, і для тых, хто рыхтуецца перайсьці зямную рысу.

А як жа маецца Тваё Каханьне пад акупацыяй? Ці не сканала яно? А як жа маецца Твая Пані Літаратура? Бо гэта ж Ты прывёз некалі з Амэрыкі - выходзіць, што для мяне - кнігу Яна Пятроўскага. Што, не па Тваіх зубках гэты мацак? Пабачыла, што Ты ў «Рыме» выглёндаш на важнага чловека і паліто Тваё зашпілена на ўсе гузікі. Гэта ж ня той голы чалавек, якім Ты вынырнуў некалі ў «Плавільшчыках расы». Але вось паблукала я па тым Рыме і задыхацца пачала ад нястачы чыстага паветра - запахла ханжаствам, у якім не стае напругі й якасьці, што былі ў Тваім Каханьні пад акупацыяй. Дык вось Я даю Табе шанец для рэваншу.

18 лютага 2013