Людміла МАЛЕЙ 

4 кастрычніка 2012 года ў Нацыянальнай бібліятэцы Беларусі адбылося ўрачыстае адкрыццё выставы «Францыск Скарына: падарожжа на Радзіму».

Цэнтральнае месца на выставе заняў канвалют - ўнікальнае выданне, адзіны наяўны ў Германіі асобнік Бібліі Францыска Скарыны, беларускага гуманіста, першадрукара, выдаўца першай на ўсходнеславянскім прасторы друкаванай Бібліі на беларускай мове. 

Пераважная большасць выданняў Францыска Скарыны знаходзіцца ў сходах за мяжой (у Вялікабрытаніі, Германіі, Даніі, Літве, Польшчы, Славеніі, Расіі, Украіне). У фондах Беларусі есць усяго 10 кніг Бібліі ў шасці вокладках, выдадзеных у Празе ў 1517-1519 гадах. Усе яны захоўваюцца ў Нацыянальнай бібліятэцы, а  вось у тысячагадовым Полацку, які Скарына заўсёды ўжываў з эпітэтам «слаўны»,  чыя зямля яго памятае, няма ніводнай. 

Біблія Францыска Скарыны з Нямеччыны, выдадзеная ў Празе ў пачатку XVI стагоддзя, з'яўляецца ўласнасцю нямецкага горада Герліц, а з 2003 года выданне належыць Верхнялужыцкай навуковай бібліятэцы Герліца, увесь час там захоўваецца, а ў Беларусі  экспануецца ўпершыню. Канвалют складаецца з 11 выданняў Скарыны, у тым ліку тых, якіх няма ў зборах Беларусі: кнігі «Быццё» з гравіраваным тытульным лістом, чатыры кнігі Царстваў са знакамітым партрэтам аўтара, а таксама першая старонка Бібліі. Ні аўтапартрэта, ні тытульнай старонкі няма ў экземплярах кніг Скарыны, якія захоўваюцца на Радзіме. Усяго 1316 старонак у канвалюце: паслання гуманіста, малітвы, мудрасьці і... загадкі, напыклад, чаму пчалу-працаўніцу ў герлицкім варыянце змяніла манаграма з літарай «Z». Дарэчы, засталося яшчэ нямала іншых «белых плям» у жыцці і творчасці вялікага асветніка. Нам невядомы нават дакладныя даты яго нараджэння і смерці.

Адкрываючы выставу, міністр культуры Беларусі Павел Латушка адзначыў, што Францыск Скарына - постаць, якую можна паставіць пад нумарам адзін у краіне. Праект рыхтаваўся сумесна беларускім і нямецкім бокам некалькі гадоў пад патранатам Пасольства Федэратыўнай Рэспублікі Германія і Міністэрства культуры Рэспублікі Беларусь. Беларусь можа ганарыцца сваімі гісторыка-культурнымі каштоўнасцямі. Неабходна вяртаць на гістарычную Радзіму тыя, якія калісьці, ў сілу розных абставін, страціў беларускі народ. Але заканадаўства краін не дае магчымасці іх вярнуць, таму беларусам застаецца набываць сваю ўнікальную спадчыну за мяжой у прыватных калекцыянераў, арганізоўваць выставы, браць на дэпазіт, а таксама рабіць іх электронныя копіі.

Як паведаміў Маціяс Венцэль, дырэктар Верхнялужыцкай навуковай бібліятэкі, Скарына для беларускай культуры  адыграў тую ж ролю, што Гутэнберг і Лютэр для Нямеччыны. Нямецкі бок дазволіў зрабіць лічбавую копію ўнікальнага выдання Францыска Скарыны на спецыяльным апараце з захаваннем сучасных стандартаў звароту і кансервацыі, бо  бібліятэка ў Герліцы фінансуецца з муніцыпальнага бюджэту і не мае для гэтага рэсурсаў. Папера, якой амаль 500 гадоў, добра захавалася. Такім чынам, хаця б у электронным варыянце, Біблія вярнулася на Радзіму і назаўсёды застанецца ў краіне. У сваю чаргу, беларускі бок аказаў каштоўную дапамогу нямецкай старане ў ідэнтыфікацыі іншых старадаўніх выданняў на славянскіх мовах. Вядома, што канвалют быў знойдзены дзякуючы пастару з Гёрліца Пітэру Лаберзу, які некалькі гадоў прапрацаваў выкладчыкам у універсітэце ў Санкт-Пецярбургу і валодае царкоўнаславянскай мовай. Пазней, на адной з навуковых канферэнцый, ён паведаміў пра сваю цікаўную  знаходку знакамітаму нямецкаму вучонаму, кансультанту моўнага цэнтра МЗС ФРГ Норберту Рандаў, які і  пацвердзіў яе каштоўнасць.

На ўрачыстым адкрыцці выставы выступілі таксама Надзвычайны і Паўнамоцны Пасол Федэратыўнай Рэспублікі Германія ў Рэспубліцы Беларусь Вальфрам Маас, дырэктар Нацыянальнай бібліятэкі Раман Матульскі, загадчыца навукова-даследчага аддзела кнігазнаўства Галіна Кірэева.