9 сакавіка 2008 г. у Мінску адбылася нарада ініцыятыўнай групы вучоных і грамадскіх дзеячаў, якія абмеркавалі прынятае Саветам Бяспекі Рэспублікі Беларусь рашэнне ад 15 студзеня 2008 года аб будаўніцтве ў краіне атамнай электрастанцыі.

З аналізам перадумоў для такога стратэгічнага кроку ў эканамічным і гаспадарчым жыцці краіны выступілі вучоныя Віктар Юшко, Георгій Лепін, Ягор Фядзюшын, Мікалай Лаўрэнцьеў, Валянцін Ламан, Мікалай Панцішын, а таксама публіцыст Валеры Дранчук і аўтар гэтых нататак пісьменнік Васіль Якавенка.

Дыскусія выявіла некалькі дужа прыкрых момантаў.

1. Рашэнне Савета Бяспекі грубейшым чынам парушае патрабаванне Орхускай канвенцыі, падпісанай урадам нашай краіны. А ім прадугледжваецца ўзгадненне падобнага кроку з грамадскасцю: па-першае, шляхам яго яго абмеркавання ў друку, і па-другое, правядзення рэферэндуму. А нашы дзяржаўныя СМІ друкуюць адно артыкулы тых, хто выступае за будаўніцтва АЭС, і не прадстаўляюць слова апанентам. Пра рэферэндум пакуль і размовы няма.

2. Дарэчы, на будаўніцтва АЭС у Беларусі, абвешчаны мараторый (распараджэнне Савета Міністраў ад 31 сакавіка 1998 года). Ён скончыцца 31 сакавіка 2009 года. Але тым жа рашэннем Савета Міністраў утворана і Камісія ў складзе 34 чалавек па ацэнцы мэтазгоднасці развіцця ў Беларусі атамнай энергетыкі. Толькі да гэтага часу Камісія не дала ацэнкі мэтазгоднасці развіцця тут, у нас, атамнай энергетыкі. Затое ўжо даручана украінскім спецыялістам абгрунтаванне будаўніцтва АЭС. Такім чынам груба парушаны разумны пачатак, логіка, паслядоўнасць у дзеяннях Савета Міністраў Рэспублікі Беларусь.

Меркаванне: Савет Міністраў павінны ў аператыўным парадку ўзнавіць працу Камісіі па ацэнцы мэтазгоднасці развіцця ў краіне атамнай энергетыкі.

3. За апошняе дзесяцігоддзе выразнай стала тэндэнцыя па скарачэнні атамных станцый у развітых краінах свету і адмаўленне ад новага іх будаўніцтва, напрыклад, у Германіі, Японіі, Францыі, ЗША... За гэтыя ж гады кошт ядзернага паліва ўзрос у 21 раз, а прыроднага газа – у 3 разы. Згодна з аналізам перспектыў развіцця ядзернай энергетыкі, зробленым Новасібірскім аддзяленнем Расійскай Акадэміі навук, засведчана яе бесперспектыўнасць. Гэта важна ўцяміць кожнаму! І толькі нашы «атамшчыкі», не маючы ні адукацыі ў ядзернай галіне, ні жадання аналізаваць вопыт свету, стаяць на пазіцыях пачатку 90-х гадоў – за будаўніцтва «сваёй» АЭС.

4. Будаўніцтва АЭС у Беларусі можа быць распачата. Але ці будзе яно завершана, паколькі запатрабуе неймаверных высілкаў эканомікі? Выдаткі ж усур’ёз якім нават не падлічаны. Да таго ж, кошт паліва к моманту (умоўнага) адкрыцця атамнай станцыі можа яшчэ раз удзесяцярыцца. Наогул таго паліва к таму часу ўжо можа і не быць – запасы урану вычэрпваюцца.

5. Як паказвае сусветны вопыт, адкрыццё і ліквідацыя АЭС каштуе столькі ж, колькі і яе будаўніцтва. Таксама варта наматаць сабе на вус. Жахліва падумаць, куды цягнуць нас агаломшаныя ідэяй прыхільнікі «ўласнай» АЭС на беларускай зямлі.

6. Выбух на Чарнобыльскай АЭС зноў жа нічому нас не вучыць. А варта б «атамшчыкам» прааналізаваць, асэнсаваць яшчэ раз ўцяміць нашыя страты ад «мірнага атаму».

7. Энергазберагальныя тэхналогіі дадуць нам 30-40, а ў некаторых выпадках і болей адсоткаў эканоміі электраэнергіі. Але ж нашыя спецыялісты на гэтую справу пакуль яшчэ не налажыліся. Не хапае сродкаў на панаўленне тэхналогій, затое «ёсць грошы» на будаўніцтва суперзатратнай атамнай станцыі.

8. За апошнія гады ў свеце актыўна развіваецца альтэнатыўная энергетыка, асабліва ветравая. Экалагічна яна зусім чыстая. Беларусь – пагоркавая краіна, і ў беларускіх цеплаэнергетыкаў ужо ёсць распрацоўкі і слушныя меркаванні па развіцці ветравой рухаючай сілы нават пры ціхай плыні паветра.

Усё вышэй сказанае дазволіла ўдзельнікам пасяджэння падвергнуць рэзкай крытыцы пастанову Савета Бяспекі Рэспублікі Беларусь за 15 студзеня 2008 года.

9. Гарачыя прыхільнікі і ініцыятары будаўніцтва АЭС у нашай краіне, пачынаючы з акадэміка НАН Беларусі Аляксандра Міхалевіча і канчаючы гаспадаром Палаты прадстаўнікоў, як засведчылі тое прысутныя тут дыскутанты і паказала ў газеце «Свободные новости» за 2 мая 2007 года дэпутат Вольга Абрамава, наогул адмаўляюцца адказваць на пытанні і аргументы сваіх апанентаў. Тым самым ствараецца небяспечная сітуацыя эканамічнай і экалагічнай асуджанасці народа.

10. Усё паказвае на тое, што Савет Бяспекі Рэспублікі беларусь сваім беспрэцэдэнтным рашэннем аб будаўніцтве АЭС на Беларусі стварае не бяспеку для свайго народа і нават не новы лёдавы палац, а, наадварот, рыхтуе ядзерную прорву і яшчэ большую, чым цяпер, нястачу, рыхтуе магілу для народа.

На нарадзе вучоных-энергетыкаў і прадстаўнікоў грамадскіх арганізацый 9 сакавіка ўхвалена праца Ягора Фядзюшына, фізіка-ядзершчыка, дырэктара грамадскага Інстытута гуманітарных і экалагічных тэхналогій, па гуртаванню навуковых і грамадскіх сіл з мэтай вывучэння праблем і клопатаў, што набеглі ад заяўленага ў краіне будаўніцтва АЭС.

Дзеля процістаяння невуцтву, беспадстаўным міфам аб таннасці ядзернай энергетыкі, дзеля процістаяння атамнай алігархіі ды растранжырванню народных сродкаў запачаткаваны грамадскі рух «За бяз’ядзерную энергетыку Беларусі». Абмеркаваны ягоная праграма і план дзеянняў у бліжэйшым часе.

Арганізатары дыскусіі разлічваюць на падтрымку руху шырокім колам вучоных, грамадскіх дзеячаў, грамадзян краіны.

Васіль ЯКАВЕНКА, пісьменнік, удзельнік нарады «За бяз’ядзерную энергетыку», кіраўнік Беларускага сацыяльна-экалагічнага саюза «Чарнобыль»