Адкрыты ліст Старшыні Еўрапейскага Савета сп-ру Херману Ван Рампёю, Генеральному сакратару Савета Еўропы сп-ру Турб'ерну Ягланду

РУССКАЯ ВЕРСИЯ     ENGLISH VERSION

Дадзеная петыцыя ўтрымлівае крытычны аналіз некаторых тэндэнцый у вырашэнні лёсавызначальных нацыянальных пытанняў і прадугледжвае падтрымку Еўрапейскага Саюза. Адначасова гэта і зварот да палітычнай і культурнай эліты з прапановай адкрыцця Музея гісторыі і культуры Еўропы. 

Еўрапейская цывілізацыя на працягу тысячагоддзяў з'яўляецца ў пэўным сэнсе эталонам чалавечага развіцця, духоўнага і сацыяльнага прагрэсу. Музей Еўропы павінен стаць важнейшым сродкам захавання культурнай памяці еўрапейцаў. 

Петыцыя складзена вядомым беларускім пісьменнікам і грамадскім дзеячам, каардынатарам грамадзянскай ініцыятывы "Інстытут нацыянальнай памяці" Васілём Якавенкам пры падтрымцы аднадумцаў.

Абгрунтаванне петыцыі

Дух міру і прынцыпы ўсебаковага супрацоўніцтва леглі ў аснову міжнацыянальнага і міждзяржаўнага ўтварэння Еўрапейскі Саюз. Еўропа ўдосталь зведала вышыні творчага ўзлёту, падзення і адраджэння чалавечага духу пасля шматлікіх лакальных і дзвюх сусветных войнаў Аб'яднанне еўрапейскіх народаў - новая сацыяльная рэальнасць, якая адкрывае перспектывы далейшага чалавечага развіцця. Тым не менш, на працягу 20 гадоў інтэграцыйнай дзейнасці Еўрапейскага Саюза не спыняецца культурная і духоўная дэградацыя на кантыненце. Наадварот, гэтая хіба спакваля ўзрастае. Ёсць і іншыя выклікі, пакуль недастаткова усвядомленыя. Шведская журналістка Інгрыд Карлквіст выступіла ў ліпені 2012 г. ў Еўрапейскім парламенце  з расказам аб нечаканых-негаданых зменах у сваёй краіне: Швецыя, па яе словах, раней "была самым бяспечным месцам і сімвалам прагрэсу ў свеце", "аднародным грамадствам", а зараз стала краінай вынішчэння этнічнай культуры ды гвалту над жанчынай, і "палітыкі з усіх бакоў, і правыя і левыя, сталі расказваць нам, што няма такога панятку, як шведская культура, шведскія традыцыі варта адмяніць, і што мы, шведы, павінны быць удзячныя, што так многа людзей з рэальнымі культурай і традыцыямі прыехалі да нас". Гвалтам адмяняецца ідэнтычнасць еўрапейскай цывілізацыі, што якраз і ўстрывожыла спадарыню Інгрыд. Асэнсоўваючы сітуацыю з ўсіх бакоў, яна называе сваю краіну Абсурдыстанам. Падобных з'яў і фактаў цяпер на еўрапейскім кантыненце шмат. Ніяк няможна ігнараваць і эксцэс з нарвежцам Андэрсам Брэйвікам (Anders Breivik), ягонымі тлумачэннямі матываў учыненага злачынства.

У Еўрапейскім Саюзе ў адпаведнасці з палітыкай лібералізацыі сталі шырока вядомымі еўрапейскія стандарты. Праз Усходняе партнёрства яны настойлива прапагандуюцца і за межамі Еўрасаюза. Але наколькі яны еўрапейскія, калі нічым не адрозніваюцца ад амерыканскіх? На наш погляд, панове, стандарты тут павінны быць іншыя - не для штатаў, а для еўрапейскіх нацыянальных тэрытарыяльных утварэнняў - суверэнных дзяржаў (калі стандарты наогул патрэбныя), іншымі павінны быць таксама задачы і мэты развіцця.

 Пратэсты супраць хаосу, выкліканага пераніцоўкай традыцыйнага ладу жыцця, створанага стагоддзямі, нарастаюць. Занепакоеныя палітычныя лідэры Германія, Францыя і Англія ў 2010-2011 гадах публічна прызналі, што еўрапейская палітыка мультыкультурнай супольнасці (утрымання мноства разнародных этнічных элементаў у адзіным соцыуме) правалілася. Генеральны сакратар Савета Еўропы Турбьерн Ягланд даручыў групе дыпламатаў і палітыкаў падрыхтаваць даклад аб прычынах нецярпімасці і дыскрымінацыі ў Еўропе і зрабіць высновы. Групу ўзначаліў сп. Ёшка Фішар. І вось гэтыя мудрацы (прынамсі, неяк так іх празвалі), не пакідаючы лона сваіх стандартаў, склалі і падалі Савету міністраў Савета Еўропы 11 мая 2012 года даклад «Жыць разам у Еўропе XXI века ва ўмовах свабоды і разнастайнасці». Фармулёўка гучыць прыгожа, але ж, калі па сутнасці, у дакуменце па-новаму выстраена абарона мультыкультуралізму і таго напружання, з якім сутыкнулася сучасная еўрапейская гіперсістэма. Для аўтараў даклада, як відаць, не існуе нацыянальных культур, таму не існуе і праблемы далейшага развіцця нацый, а вось што добра, маўляў: «новыя хвалі іміграцыі будуць яшчэ больш памнажаць разнастайнасць», і наогул, ведаеце, «будучыня Еўропы - у культурнай шматаблічнасці»... Калі ж глыбей разабрацца, увесь фальш фразы тут схаваны ў падмене паняццяў. Разнастайнасць культур як планетарная з'ява, што адносіцца да этнасаў і нацый, упохапкі заменена на выбухованебяспечную сумесь пераважна з агрэсіўных рознапляменных суб'ектаў, асоб, носьбітаў несумяшчальных каштоўнасных арыентацый у адным соцыуме.

Возьмем на сябе смеласць сцвярджаць, што ў Еўрапейскім Саюзе і Савеце Еўропы абараняюць дэмакратычныя свабоды і правы чалавека, ствараюць прастору для свабоднага перамяшчэння тавараў, фінансаў, людзей, інакш кажучы, займаюцца эканомікай, адно пры гэтым занядбалі і не абараняюць правы нацый на самавызначэнне, на іх экслюзіўную этнічную культуру як крыніцу, з якой людзі чэрпаюць сваю жыццёвую сілу. Тым часам эканоміка, якая знішчае культуру, перастае быць эканомікай, бо служыць  не столькі  грамадству, колькі хуткаплынным, нярэдка   хцівым інтарэсам асобных  людзей.

Рэспубліка Беларусь не ўваходзіць у Еўрасаюз, але ж і тут па прычыне занядбання нацыянальных каштоўнасцяў і фундаментальных правоў чалавека краіна ператвараецца ў абшырную правінцыю Абсурдыстана;  пры небяспечных гульнях  праз 3-4 гады яна можа  трапіць зноў у абдымкі усходняга суседа. Тое ж варта сказаць і пра другую постсавецкую краіну - Украіну, дзе ўладараць людзі з агрэсіўнай постсавецкай ментальнасцю, якія не прымаюць уласных нацыянальных каштоўнасцяў, грамадзянскіх свабод і правоў; пацясніўшы тытульную украінскую мову, яны спрабуюць  адабраць у народа права на сваю культуру і суверэнітэт.

Чалавек адчувае сябе найбольш утульна і вольна ў сваёй сям'і, у сваіх этнічных сценах, у сваёй гістарычнай дзяржаве, на зямлі сваіх продкаў, дзе пануе родная мова. Гэтыя катэгорыі сэнсаў для яго жыццевызначальныя, пастаянныя, вечныя. Яны ж, як нішто больш, спрыяюць развіццю і росту асобы. Дзіўна і дзіка, але спадарыню Інгрыд паставілі ў становішча ізгоя ў сваёй краіне. Па вялікім рахунку яна раскрыла ў Еўрапарламенце касмапалітызм пэўнай часткі ліберальных чыноўнікаў, які радыкальна стварае магчымасці для ліквідавання этнічных супольнасцяў, нацый, ліквідавання нацыянальнай структурызацыі свету наогул. Вось толькі на выклік шведскай журналісткі дэпутаты адказвалі на дзіва спакойным прыглушаным дый адчужаным смяшком.

Пра мудрасць палітыкаў

Развіццё ў прыродзе, з якім карэлюецца і развіццё чалавечага грамадства, ідзе па ўзрастаючай - ад прасцейшага да больш складанага, шматграннага і шматколернага. Таму і красуюць разнастайныя культуры як вышэйшыя праявы чалавечага духу. Менавіта такое развіццё соцыумаў, на думку філосафаў, адбываецца ў нацыянальных дзяржавах (Вільгельм фон Гумбальд, Канстанцін Лявонцьеў, Карл Ясперс, Энтані Сміт). І менавіта дзеля сцвярджэння падобнай ідэі аддалі свае творчыя сілы Тарас Шаўчэнка і Янка Купала, геніяльныя паэты, украінскі і беларускі. Не выпадкова ж таму дзеля спрыяння натуральнаму і годнаму развіццю ў культурных абсягах планеты ў свой час было ўтворана ды працуе міжнароднае агенцтва ЮНЭСКА. Дзяржаўныя мужы, аднак, праявілі мудрасць яшчэ раней, пры ўтварэнні ААН. Але ж і там мала дбаюць пра абарону і развіццё нацый. Вядома, да прыкладу, нямала канвенцый ААН аб правах карэннага насельніцтва, як і актаў аб праве на самавызначэнне народаў. Аднак няма ніводнай канвенцыі, што прадугледжвала б клопат пра жыццяздольнасць і шчасны век нацыі. Нацыі падчас глабалізацыі не маюць належнай падтрымкі і абароны.

Закон развіцця дзейнічае незалежна ад нас. Акіян духоўнай еўрапейскай культуры жывіцца рэкамі культур нацыянальных. У мультыкультурных анклавах нарастае пагроза абясцэньвання жыцця, и гэта памнажае пратэстныя акцыі. Што ж да інтэграцыі ўглыб і даўгавечнасці гіперсістэм, еўрапейскім палітыкам не варта забываць пра словы М.Гарбачова, які ў роздуме пасля распаду СССР мусіў прызнаць: маўляў, калі б ён даў больш правоў і свабод у развіцці саюзным рэспублікам, то саюз не распаўся б. Патрэбна мера рэчаў, таму і пытанне: ці ёсць сэнс вырашаць дэмаграфічныя праблемы ў Еўропе за кошт ліквідавання разнастайнасці этнічных культур і саміх нацый? Можна шукаць  стымулы для нараджэння дзяцей, магчымасці ў аздараўленні соцыума, але яны ляжаць зноў жа не ў мультыкультурным грамадстве, тым больш, не ў грамадстве з няўгоднымі богу аднаполымі  шлюбамі.  

На нашу думку, Еўрапейскі саюз і Савет Еўропы не выпрацавалі адэкватнай ідэі для далейшага так бы мовіць "восевага" (К. Ясперс), альбо вызначальнага культурнага і духоўнага развіцця. Аднак гэты недахоп яны маглі б паспяхова    пакрыць  сваім сталым клопатам пра еўрапейскія нацыі - захаванне і абарону іх моваў, традыцый, тэрыторый, гістарычных каштоўнасцяў.

Еўрапейскаму Саюзу варта было б вярнуцца да абмеркавання перспектыў свайго звязу, далейшага яго развіцця, а мы тут прапануем еўрапейскай палітычнай і культурнай эліце ў гэтым жа плане разгледзець канкрэтны праект будаўніцтва і адкрыцця велічнага МУЗЕЯ ГІСТОРЫІ І КУЛЬТУРЫ ЕЎРОПЫ, пакуль на узроўні ідэі.   

Якім чынам можа быць ажыццёўлены гэты праект?

Мы чакаем, што ў арганізацыйных структурах Еўрасаюза перш-наперш будуць вывучаны нашы зычлівыя заўвагі і разам з тым абмеркавана ідэя Музея гісторыі і культуры Еўропы. А пры станоўчым стаўленні да ідэі лагічна дапусціць, што Еўрасаюз абвесціць конкурс на праект музея.  

Праектам павінна быць прадугледжана навукова-даследчая праца ў Музеі гісторыі і культуры Еўропы, ім пэўным чынам будуць каардынавацца даследаванні ходу гісторыі на кантыненце, вывучацца сучасныя стасункі паміж цывілізацыямі і нацыямі. Там будуць залы панарамнага агляду па розных часах і эпохах, шырока і пераканаўча паказана вялікае перасяленне народаў, прадстаўлены тэатры ваенных дзеянняў і г.д. У прасторных памяшканнях добра было б адлюстраваць карціну этнагенезу, фарміраванне нацый, моў, культурных традыцый, прадстаўлены праекты далейшага развіцця культур. Музею спатрэбяцца бібліятэчныя залы і залы для канферэнцый, пры гэтым, трэба чакаць, што яскраваму ажыццяўленню ідэі унікальнай культурнай установы паслужыць шырока ўжытая электронная тэхніка. Безумоўна, паблізу музея павінны планавацца месцы адпачынку і абслугоўвання турыстаў.

Пры добрай увазе да праекта Музея гісторыі і культуры Еўропы з боку еўрапейскіх міжурадавых структур, распрацоўкі і фінансаванні праекта Еўрасаюзам, музей з часам можа ператварыцца ў велічны палац, калі наогул не ў новае дзіва свету, ён будзе мець вялікае культурна-асветнае і выхаваўчае значэнне, паспрыяе мірнаму вырашэнню канфліктаў паміж народамі і цывілізацыямі на планеце. Месца для размяшчэння музея павінна быць вызначана вышэйшымі органамі Еўрасаюза і Савета Еўропы.

З павагай -

Васіль Якавенка, пісьменнік, публіцыст, каардынатар ініцыятывы;

Уладзімір Шаўкашытны,  пісьменнік, палітолаг, доктар філасофскіх навук (Украіна);

Мікалай Крукоўскі, прафесар, доктар філасофскіх навук, член-карэспандэнт Беларускай акадэміі адукацыі;

Сцяпан Лаўшук, прафесар, доктар філалагічных навук, член- карэспандэнт НАН Беларусі;

Сергій Гардун, пратаіерэй, прафесар Мінскай духоўнай акадэміі;

Максім Страха, прафесар, доктар фізіка-матэмат. навук, пісьменнік, перакладчык (Украіна);

Аляксей Рагуля, прафесар культуралогіі, выдатнік асветы Рэспублікі Беларусь;

Міхайла Сідаржэўскі, пісьменнік, галоўны рэдактар «Украінскай літаратурнай газеты» (Украіна);

Леанід Лыч, прафесар, доктар гістарычных навук;

Анатоль Тарас, прафесар, навуковы сакратар ГА «Інстытут беларускай гісторыі і культуры»;

Эрнест Ялугін, пісьменнік, публіцыст, даследчык нацыянальнай гісторыіі;

Аляксей Мікуліч, прафесар, доктар біялагічных навук, антраполаг, этнолаг. 

15-30 лістапада 2012 г.

Кантакты:

Васіль Якавенка (Мінск, Беларусь), 
тэл. +375 29 304 40 64, e-mail: Гэты e-mail абаронены ад спам-ботаў. Для яго прагляду ў вашым браўзэры павінна быць уключаная падтрымка Java-script

Уладзімір Шаўкашытны (Кіеў, Украіна), 
тэл. +380 50 442 44 81, e-mail: Гэты e-mail абаронены ад спам-ботаў. Для яго прагляду ў вашым браўзэры павінна быць уключаная падтрымка Java-script