Выбраныя эсэ і занатоўкі з ненадрукаванай кнігі.
Творы вызначаюцца нестандартнасцю, іранічнасцю па стылістыцы, палемічнасцю па зместу, адкуль і назва кнігі.

ІМЯ, або Чаму я не падобны на Карла Маркса

Дзіўная гэта патрэба - ўспамінаць. Я не пра тое, ці замкнуў уваходныя дзверы, пакідаючы хату, або, дапусцім, ці выключыў, выходзячы, газ, - непазбежны старэчы клопат, мабыць, кожнага, асабліва калі мадзееш напрыканцы жыцця ў адзіноце. О, а яшчэ ключ! Абмацваю кішэні - так і ёсць, зноў забыў! Чортавы цяперашнія замкі - націснуў кнопку, шчоўкнула, а потым шчоўкнула ў мазгах, што апрануў не тое паліто, а ключ жа застаўся ў ранейшым. Не, я пра ўспаміны мінулага, якое даўно прайшло і дымам, здаецца, развеялася.

Кастусь ТРАВЕНЬ

1. Дамінанта

Дастаткова сябе трымаць упэўнена, і ты - асоба ўжо абароненая нябачнай сілай. Упэўненасьць сьведчыць аб нечым, што вымагае адэкватнага стаўленьня да цябе.

Быў сьветлы, сонечны пачатак нядзельнага дня ў канцы жніўня. Чалавек стаяў у тралейбусе, каля цэнтральнага выхаду, у файных чорных портках, у бліскучых модных пантофлях і адпрасаванай цёмна-блакітнай кашулі. Гэткі прысадзісты, ладны, зь сівізной, спакойны і ўпэўнены тутэйшы мужык. У наш нярвовы, нестабільны час ён быў асяродкам надзейнасьці, да яго хацелася падысьці бліжэй, каб прытуліцца да гэтай надзейнасьці, і таму сталыя жанчыны, што разумеюць сапраўдныя каштоўнасьці жыцьця, прыпынялі на ім свой позірк.

Раніцой выходнага дня ў тралейбусе людзей было няшмат, і адзінокая постаць зьвяртала на сябе ўвагу. Ён трымаў пад пахай стос патрыятычных газет і, разгарнуўшы «Пагоню», пільна чытаў.

Кастусь ТРАВЕНЬ, 28.01.2002, г. Менск

"Калі Літва была заваёвана Расіяй, мы таксама спазналі глабалізацыю, толькі ў межах Расіі, а менавіта былі ператвораныя ў занядбаны сялянскі край''. Павел Біч [1]

Крытыка - справа патрэбная для грамадства, і яшчэ ў большай ступені для пісьменніка, але, як правіла, цяжкая і няўдзячная для аўтара тэкста. Між тым позірк збоку, шчырага і надзеленага некаторым жыццёвым дасьведам чалавека, можа ў нечым памагчы і пісьменніку, і грамадству. Сёння нявырашаных жыццёвых супярэчнасцяў існуе мноства, і, на жаль, праблемы не заўсёды знаходзяць сваё адлюстраванне ў літаратуры. Але тут, бадай, іншы выпадак. 

Васілю Якавенку - 75

Вітаўт Мартыненка

Пісьменніку і грамадскаму дзеячу Васілю Якавенку споўнілася 75. Шмат здзейснена. І багата планаў. Напярэдадні юбілея з ім сустрэўся папулярны музычны аглядальнік і паэт, публіцыст, прыхільнік творчасці Васіля Якавенкі - Вітаўт Мартыненка. Падаем поўную рэдакцыю гутаркі, часткова змешчанай у газеце «Новы час» (2011, 6 мая, № 18).

- Спадар Васіль, пасля вашай парадаксальнай і смелай трылоґіі «Пакутны век», пра якую дагэтуль не змаўкаюць дыскусіі ў прэсе, вас не назавеш сціплым літшэрагоўцам, а вось калі я ў 1976 годзе паступаў на факультэт журналістыкі БДУ, на стэндзе «Нашы выпускнікі» сярод сапраўдных славутасцяў (журналісты, паэты, грамадскія дзеячы) мяне здзівіў акурат ваш партрэт: «Васіль Якавенка, пісьменнік». У школе мы вас не вывучалі, модных дэтэктываў ці гумару (як, прыкладам, наш выкладчык Рыгор Семашкевіч) вы не пісалі... Дык якімі ж творамі вы ўжо тады заваявалі сабе месца сярод ганаровых выпускнікоў БДУ?

- Мяркую, пэўныя падставы былі. Я ўваходзіў у свядомасць грамадства як літаратар з сярэдзіны 60-х гадоў, калі ў часопісах «Полымя» і «Нёман», не гаворачы ўжо пра газеты, пачалі друкавацца мае мастацка-публіцыстычныя рэчы, свежыя на адлюстраванне жыцця. Ну, вось, да прыкладу, «І снег і вецер. З дзённіка геолага», сацыяльна-побытавая лірыка. Або «Зведай сваю зямлю», дзе я выступіў неардынарным, як лічылася, даследчыкам гістарычнага шляху геолагаў у пошуку беларускай нафты.

Гутарыў Сяргей МАКАРЭВІЧ • 29 красавiка 2011 

Вольга Іпатава выносіць партрэт Цёткі падчас высялення Саюза пісьменнікаў з Дома літаратараў.

Пісьменніца ўзрушаная падзеямі ў краіне, але пэўная, што расплата спасцігне вінаватых.

Трылогію «Пакутны век» Васіля Якавенкі па моцы ўздзеяння на чытача крытыкі параўноўваюць з «Духам пушчы» Джэка Лондана і «Апошнім з магікан» Джэймса Купера. Творы амерыканскіх пісьменнікаў прысвечаны вынішчэнню індзейцаў, у рамане Якавенкі падаецца пакутная гісторыя, якую перажыла беларуская нацыя за ўсю сваю гісторыю і асабліва цягам апошняга стагоддзя. Падзеі ў творы пачынаюць разгортвацца ў 20-я гады, калі былі яшчэ свежымі раны ад першай сусветнай і грамадзянскай, а па геаграфіі яны выходзяць далёка за межы Беларусі. Аб ідэі рамана і яго героях распавёў аўтар трылогіі пісьменнік Васіль Якавенка.

– Спадар Васіль, кніга, аб якой пойдзе гаворка, гэта перавыданне трылогіі «Пакутны век», якая ўпершыню выйшла з друку ў 2006 годзе. Чым было абумоўлена з’яўленне пашыранага варыянту?

– Пачатак трылогіі быў пакладзены яшчэ ў 2003 годзе раманам «Надлом». Матэрыялу было шмат, таму дастаткова было прыкласці рукі, як напісанае пераўвасобілася ў трылогію, дзе да першай кнігі далучыліся раманы «Кабала» і «Гульня на згубу». У 2006 годзе трылогія выйшла ўпершыню. Нечакана для мяне твор аказаўся даволі запатрабаваным, складвалася ўражанне, што яго чакалі даўно, пра яго пачалі казаць і пісаць як пра небывалы ў беларускай эпічнай прозе, маўляў, яго варта разглядаць у кантэксце не толькі айчыннай, але і сусветнай літаратуры. Такія водгукі не могуць пакінуць абыякавым, таму пачалася праца па ўдасканаленні трылогіі. Я адчуваў, што над некаторымі раздзеламі трэба папрацаваць, каб яны выглядалі яшчэ больш па-мастацку – да гэтай пары я меў большы досвед у напісанні публіцыстычных твораў, аднак заўсёды цягнула і на гэтыя гоні. Такім чынам, другі выхад трылогіі ў свет адбыўся праз тры гады пасля першага. Новая версія больш пашыраная – тэкст павялічыўся амаль на 150 старонак. У апісанні гістарычных падзей з’явіліся новыя факты, характары некаторых персанажаў сталі больш глыбокімі. Да таго ж, мне хацелася ўлічыць і некаторыя крытычныя заўвагі альбо пажаданні. Напрыклад, адна паважная чытачка са Століншчыны зазначыла: «За польскім часам, сапраўды, было цяжкае жыццё, але ж і тады былі святы і мы спявалі, смяяліся, ездзілі ў госці – вёска да вёскі. Гэтага ў тэксце няма...» Так, сапраўды, не было, а душа народа няўбіенная, таксама ж і каханне… У выніку з’явіліся два раздзелы пра тое, як у палескім мястэчку Моталь, адкуль родам галоўны герой, праводзіліся кірмашы і святкавалі Спас.